.

ΣΤΟΧΟΣ 7
Για την αναζωογόνηση και ενίσχυση της πνευματικής και καλλιτεχνικής δημιουργίας - Για την προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς

.

Η παρούσα κατάσταση - Οι τάσεις

Το πολιτιστικό περιβάλλον ενός τόπου διαμορφώνεται από την πολιτιστική κληρονομιά και τη ζώσα πνευματική δημιουργία στους τομείς των γραμμάτων και των τεχνών. Οι δύο αυτές αλληλοσυμπληρούμενες συνιστώσες επηρεάζουν καθοριστικά όλους τους τομείς και τις εκφάνσεις της κοινωνικής πραγματικότητας, ανάμεσά τους και την πολιτική, την καθημερινή ζωή και τις συμπεριφορές των ανθρώπων.

Η κυριαρχία του νόμου της αγοράς και της ισοπεδωτικής καταναλωτικής κουλτούρας στο πολιτιστικό γίγνεσθαι οδηγεί σήμερα στην προϊούσα εμπορευματοποίηση των πολιτιστικών αγαθών και στην τυποποίηση της πολιτιστικής δημιουργίας με βάση τα πρότυπα της μαζικής παραγωγής. Η επικράτηση της λογικής της κέρδους, σε συνδυασμό με την ισοπεδωτική κυριαρχία της νεοφιλελεύθερης εκδοχής της πολιτιστικής διαχείρισης, έχει ως αποτέλεσμα την σταδιακή απόσυρση της πολιτείας από όλους τους τομείς της πολιτισμικής παραγωγής και την εκχώρηση σε ιδιώτες της ευθύνης και του προνομίου σχεδιασμού και υλοποίησης μιας πολιτιστικής πολιτικής η οποία έχει το βλέμμα της στραμμένο στην αγορά.

Στην Ελλάδα, οι εξευτελιστικές παροχές από τον δημόσιο προϋπολογισμό για τις τέχνες, τα γράμματα και την πολιτιστική κληρονομιά είναι στοιχείο που διακρίνει όλες τις μεταπολιτευτικές κυβερνήσεις, την ίδια ώρα μάλιστα που επιμένουν να προβάλλουν τον πολιτισμό ως συγκριτικό πλεονέκτημα της χώρας. Δυστυχώς, η πραγματικότητα είναι ότι ο τομέας του πολιτισμού έρχεται πάντα τελευταίος στην αξιολόγηση και συνεπώς στη στήριξη από την πλευρά της ελληνικής πολιτείας.

Κορυφαίο ζήτημα σήμερα είναι η ανυπαρξία συντεταγμένης και πολυεπίπεδης πολιτιστικής πολιτικής εκ μέρους της κυβέρνησης της ΝΔ (αλλά και παλιότερα του ΠΑΣΟΚ).

Οι αποδείξεις γι' αυτό είναι πολλές, σε όλους τους τομείς και σε όλα τα επίπεδα: αδιαφάνεια και κακοδιαχείριση ως προς τις δαπάνες, επιδοτήσεις βασισμένες σε μικροκομματικές σκοπιμότητες και «προσωπικές φιλίες», χαριστική παραχώρηση δημόσιων και προστατευόμενων χώρων σε ιδιώτες ή και στην εκκλησία (π.χ. στη Μονή Βατοπεδίου), «πολιτιστικές πρωτεύουσες» που έρχονται και φεύγουν χωρίς να αφήνουν καμιά παρακαταθήκη, όπως έγινε και με την Πολιτιστική Ολυμπιάδα, μια επαρχία αφημένη στο έλεος της τηλεοπτικής υποκουλτούρας, του σκυλάδικου, των υποβαθμισμένων δημοτικών πολιτιστικών θεσμών ή των πολιτιστικών γεγονότων βιτρίνας, όχι βέβαια μόνο με ευθύνη της κεντρικής εξουσίας αλλά, σε μεγάλο βαθμό, και των ίδιων των τοπικών αρχόντων.

Τα τελευταία χρόνια παρακολουθούμε τη συστηματική υποβάθμιση (διοικητική, οικονομική) και υπολειτουργία όλων των σημαντικών και καθιερωμένων πολιτιστικών θεσμών (Ελληνικό Κέντρο Κινηματογράφου, Επιμελητήριο Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος, Κρατική Ορχήστρα, ΔΗΠΕΘΕ κ.λπ.), οι οποίοι αδυνατούν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους, να σχεδιάσουν και να υλοποιήσουν μια ολοκληρωμένη παρέμβαση στους τομείς ευθύνης τους.

Πέραν αυτών, σήμερα είναι κυρίαρχη η τάση επιβολής μονοπωλιακών καταστάσεων στην παραγωγή, διακίνηση και προβολή της καλλιτεχνικής και πνευματικής δημιουργίας στη μουσική, τον κινηματογράφο, το θέατρο, το εκπαιδευτικό βιβλίο κ.λπ. Δύο τηλεοπτικοί σταθμοί ελέγχουν μεγάλο μέρος της παραγωγής και προβολής της μουσικής μέσω των δισκογραφικών εταιριών τους και των τηλεοπτικών, ραδιοφωνικών και έντυπων μέσων επικοινωνίας που διαθέτουν, ενώ δημιουργείται ένα ιδιότυπο μονοπώλιο στον έλεγχο των κεντρικότερων θεατρικών-συναυλιακών αιθουσών. Επιπλέον, έξι ιδρύματα κυριαρχούν στο χώρο του πολιτισμού και ορίζουν τις συντεταγμένες του, απορροφώντας τεράστια κονδύλια (ευρωπαϊκά και κρατικά). Αυτά τα ιδρύματα λειτουργούν χωρίς δημοκρατικές δομές και διαδικασίες κοινωνικού ελέγχου, με ηγεμονική προσέγγιση των καλλιτεχνών και των πνευματικών ανθρώπων.

Ταυτόχρονα, η συγκέντρωση της εγχώριας δισκογραφικής παραγωγής συμπλέει με τον περιορισμό εμφάνισης νέων καλλιτεχνών, αλλά και με το περιεχόμενο και τη μορφή του «καλλιτεχνικού προϊόντος». Οι νέες τεχνολογίες και το διαδίκτυο αναπληρώνουν ένα μέρος του «κενού», αλλά με τεράστιο οικονομικό, ψυχολογικό και δημιουργικό κόστος για τον καλλιτέχνη, που δυσκολεύεται να επιβιώσει, αφού δεν ανταμείβεται για το έργο του που διατίθεται δωρεάν.

Τα προβλήματα χρονίζουν σε όλους τους τομείς του πολιτισμού, καθιστώντας περισσότερο από προφανή την έλλειψη πολιτικής βούλησης από την πλευρά των κυβερνήσεων να δοθούν λύσεις αλλά και προοπτική στην πολιτιστική πραγματικότητα της χώρας.

Η κατάσταση αυτή μπορεί να αλλάξει. Χρειάζεται να αλλάξει, γιατί στη χώρα μας υπάρχουν λογοτέχνες, ποιητές, δοκιμιογράφοι, ζωγράφοι και γλύπτες, άνθρωποι της μουσικής και του θεάτρου, αρχαιολόγοι, αρχιτέκτονες, άνθρωποι του πολιτισμού εν γένει που μοχθούν και παράγουν έργα υψηλής ποιότητας και μεγάλης παιδαγωγικής και πολιτισμικής αξίας. Και είναι επίσης βέβαιο ότι υπάρχουν και άνθρωποι που παρακολουθούν και απολαμβάνουν τα έργα αυτά, αναγνωρίζοντας τις αξίες που εκφράζουν, αλλά και συντηρώντας παράλληλα το ηθικό εκείνων που τα δημιουργούν και τα διδάσκουν. Υπάρχουν επίσης θεσμοί και φορείς που, παρά τις επιμέρους ενστάσεις που μπορεί να έχει κανείς κατά καιρούς αναφορικά με τη λειτουργία και το περιεχόμενό τους, συμβάλλουν θετικά στην πολιτιστική πραγματικότητα της χώρας μας (Φεστιβάλ Βιβλίου, Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης, Φεστιβάλ Χορού Καλαμάτας, Εθνική Πινακοθήκη κ.ά.).

Ο ΣΥΡΙΖΑ επιδιώκει τον ζωντανό και διαρκή διάλογο, τη συστηματική επικοινωνία με τους δημιουργούς για μια από κοινού αναζήτηση και προώθηση σύγχρονων απαντήσεων στα σημερινά πολιτιστικά δεδομένα της Ελλάδας και της Ευρώπης. Αναγνωρίζει άλλωστε ότι η προοπτική της ανασυγκρότησης της σύγχρονης Αριστεράς εξαρτάται και από τις σχέσεις που αναπτύσσει με τους ανθρώπους του πολιτισμού.

Βασικές αρχές και στόχοι μιας αριστερής πολιτικής για τον πολιτισμό

Επιδίωξή μας είναι η διαμόρφωση ενός νέου πολιτικού ήθους και πολιτιστικού περιβάλλοντος, ο επαναπροσδιορισμός των κοινωνικών αξιών και η διαμόρφωση νέων, στον πυρήνα των οποίων θα βρίσκονται οι έννοιες της ελευθερίας, της κοινωνικής ισότητας, της προστασίας της φύσης, της χειραφέτησης του ανθρώπου, της αλληλεγγύης, η ποιότητα ζωής, η βελτίωση του δομημένου περιβάλλοντός μας.

Η νεοφιλελεύθερη ιδέα ότι ο πολιτισμός μπορεί και πρέπει να είναι αυτοχρηματοδοτούμενος μας βρίσκει ριζικά αντίθετους. Η πολιτιστική πολιτική δεν μπορεί να εξαρτάται αποκλειστικά από τις προτεραιότητες που θέτουν οι ιδιωτικοί και επιχειρηματικοί φορείς. Αυτό δεν σημαίνει ότι απορρίπτουμε τις χορηγίες από ιδιωτικά κεφάλαια ή τις ιδιωτικές πρωτοβουλίες για την ανάπτυξη των γραμμάτων και των τεχνών. Αντίθετα, η συμβολή στο πολιτιστικό γίγνεσθαι μη δημόσιων φορέων αλλά και μεμονωμένων ατόμων θα πρέπει να ενισχύεται με κίνητρα -ενίοτε και να επιβάλλεται (π.χ. απόδοση του φόρου 1,5% επί των τηλεοπτικών διαφημίσεων υπέρ του πολιτισμού από τα ιδιωτικά κανάλια), γιατί αναγνωρίζουμε ότι μπορεί να αποτελέσει φορέα όχι μόνο ανανέωσης αλλά και αμφισβήτησης της δεδομένης πολιτιστικής πραγματικότητας.

Σε κάθε περίπτωση, ο ρόλος του κράτους στο σχεδιασμό και την υλοποίηση μιας πολιτικής για τον πολιτισμό είναι και αναντικατάστατος και αναγκαίος. Η πολιτεία οφείλει να δημιουργεί και να υποστηρίζει τις απαραίτητες υποδομές ενός ευρύτατου δικτύου λειτουργίας και παραγωγής στοιχείων πολιτισμού, που περιλαμβάνει σχολεία πάσης φύσεως, βιβλιοθήκες, μουσεία, θεατρικούς-συναυλιακούς χώρους, αρχεία, αρχαιολογικούς χώρους κ.λπ. Οφείλει να διασφαλίσει ένα οργανωμένο πλαίσιο μέσα από το οποίο τόσο οι καθιερωμένες μορφές τέχνης, όσο και οι πειραματικές, αλλά και οι ερασιτεχνικές, θα μπορέσουν να αναπτυχθούν ελεύθερα.

Το κυριότερο, όμως, και πιο ουσιαστικό πεδίο δράσης και αναμόρφωσης του πολιτισμού είναι η ίδια η κοινωνία. Όλα όσα παρέχει το κράτος πρέπει να υπηρετούν τον πολίτη-δημιουργό. Να του παρέχουν μόρφωση, τεχνογνωσία και υλικά μέσα, χωρίς να καθορίζουν το περιεχόμενο της δημιουργίας του, που πηγάζει από το έμφυτο προσωπικό ταλέντο του καθενός, τις ανάγκες του, τις κοινωνικές του σχέσεις, την παράδοση, τα σύγχρονα ρεύματα κ.λπ. Σε αυτή τη λογική αντιμαχόμαστε τόσο την κρατική όσο και την ιδιωτική δραστηριότητα που αποσκοπεί στον έλεγχο του πολιτιστικού γίγνεσθαι μέσα από πολύμορφες παρεμβάσεις (λογοκρισία, αποκλεισμούς, διαστρέβλωση, αναξιοκρατία κ.λπ.) και την υπαγωγή του στους όρους της ανεξέλεγκτης οικονομίας της αγοράς.

Η αριστερά πρέπει να ενθαρρύνει τη δημιουργία ανεξάρτητων από το κράτος και τα μονοπώλια, φορέων πολιτισμού, με άμεση συμμετοχή των πολιτών, ως δημιουργών και ως πυρήνων ενίσχυσης και στήριξης της δημιουργίας. Η πολιτισμική παραγωγή που δεν έχει αποκλειστικό γνώμονα την εμπορικότητα φαίνεται να κινδυνεύει περισσότερο. Καλούμαστε λοιπόν να ενισχύσουμε αυτήν ακριβώς την πολιτιστική δημιουργία. Καλούμαστε να εξασφαλίσουμε τους απαραίτητους όρους ώστε να δημιουργηθούν πρωτοποριακά έργα αλλά και το αντίστοιχο κοινό που θα τα υποδεχτεί.

Για εμάς στον ΣΥΡΙΖΑ, ζητήματα πρώτης προτεραιότητας, που δεσμευόμαστε να αναδείξουμε και να διεκδικήσουμε, αποτελούν:

ο πλουραλισμός στην πολιτιστική δημιουργία,

η ισότιμη πρόσβαση όλων των πολιτών στη δημιουργία και την απόλαυση των πολιτιστικών αγαθών,

η οργανική ένταξη του πολιτισμού στη ζώσα καθημερινότητα των πολιτών (έργα τέχνης, μνημεία, αρχιτεκτονική κ.λπ.),

η ελευθερία έκφρασης των ανθρώπων της τέχνης και η απόκρουση κάθε μορφής λογοκρισίας,

η προβολή και διάδοση της πολιτιστικής παραγωγής της χώρας μας στο εξωτερικό, αλλά και η συνεχής και συστηματική επαφή με τις πολιτιστικές πραγματικότητες στην Ευρώπη και τον υπόλοιπο κόσμο.

Τέλος, αναγνωρίζουμε τη δυνατότητα της πολιτιστικής πολιτικής να αποτελέσει σημαντικό πεδίο δημιουργίας νέων και ποιοτικών θέσεων εργασίας και να συνεισφέρει σημαντικά στη διαμόρφωση και υλοποίηση ενός εναλλακτικού μοντέλου οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης των πόλεων και της περιφέρειας. Υπ' αυτή την έννοια θεωρούμε ότι ο πολιτισμός πρέπει να αποτελέσει στρατηγικό άξονα ανάπτυξης της χώρας, με τρόπο που δεν θα ακυρώνει τον κοινωνικό του χαρακτήρα, που δεν θα ενισχύει την εμπορευματοποίηση-τυποποίηση της πολιτιστικής παραγωγής (βλ. Στόχο 13).

Βασικές προϋποθέσεις για την υλοποίηση μιας ολοκληρωμένης πολιτιστικής πολιτικής

Οργανική σύνδεση της εκπαίδευσης με το πολιτιστικό γίγνεσθαι

Ιδιαίτερο βάρος πρέπει να δοθεί στην πολιτιστική αναζωογόνηση των εκπαιδευτικών ιδρυμάτων που συγκεντρώνουν το μεγαλύτερο κομμάτι της νεολαίας. Ο πολιτισμός και η παιδεία αποτελούν συγκοινωνούντα δοχεία. Και τα δύο συμβάλλουν στη διαμόρφωση της προσωπικότητας και της συνείδησης του πολίτη. Αυτή τη στιγμή η διδασκαλία στη Μέση Εκπαίδευση των μαθημάτων «ανθρωπιστικής κατεύθυνσης» καθώς και της καλλιτεχνικής αγωγής υποβαθμίζεται ολοένα και περισσότερο. Μαθήματα ιστορίας των πολιτισμών ή μαθήματα ιστορίας της τέχνης δεν διδάσκονται. Αντ' αυτών βλέπουμε να διδάσκονται μαθήματα ιδεολογικής προπαγάνδας, χωρίς επιστημονική και εκπαιδευτική αξία, όπως τα μαθήματα επιχειρηματικότητας. Δημιουργείται έτσι μια πραγματική έλλειψη στην καλλιέργεια των παιδιών και των νέων ανθρώπων, ενώ ταυτόχρονα υποθηκεύεται το ίδιο το μέλλον του πολιτισμού στον τόπο μας, διότι η δημιουργία και η ανάπτυξη πνευματικού και πολιτιστικού κεφαλαίου προϋποθέτει και ένα εκπαιδευτικό σύστημα που θα βασίζεται στην ολόπλευρη καλλιέργεια του πνεύματος και θα προωθεί την ανεξάρτητη σκέψη.

Τα σχολεία και τα πανεπιστήμια πρέπει να γίνουν εστίες πολιτισμού. Σ' αυτό, εκτός από την πολιτεία, καλούνται να συμβάλουν και οι ίδιοι οι μαθητές, οι φοιτητές και οι φορείς της εκπαίδευσης (σύλλογοι διδασκόντων, γονέων, μαθητών, φοιτητών κ.λπ.). Ιδίως οι δυνάμεις της αριστεράς πρέπει να αναλάβουν πρωτοβουλίες σε κάθε χώρο για να αναπτυχθούν πολιτιστικές δράσεις πάσης φύσεως (καλλιτεχνικά εργαστήρια, εκθέσεις ζωγραφικής και φωτογραφίας, θεατρικές παραστάσεις, κινηματογραφικά εργαστήρια, αθλητικές ομάδες κ.λπ.) που θα ανατρέψουν την σημερινή κατάσταση, όπου ο πολιτισμός ταυτίζεται με μια επίσκεψη σε ένα μουσείο για τους μαθητές και με προεκλογικές συναυλίες για τους φοιτητές.

Επαρκής δημόσια χρηματοδότηση

Ειδικά στη χώρα μας, η πολιτιστική πολιτική αντιμετωπίζει έντονα το πρόβλημα της χρόνιας υποχρηματοδότησης, σε συνδυασμό με την πλήρη αδιαφάνεια στη διαχείριση των διαθέσιμων πόρων. Κατά συνέπεια, απαιτείται τόσο η εξασφάλιση επαρκούς δημόσιας χρηματοδότησης όσο και ο εξορθολογισμός και δημόσιος έλεγχος των δαπανών, έτσι ώστε να μην ευνοούνται ούτε σύλλογοι-«φαντάσματα» που δεν παράγουν κανένα έργο ούτε ομάδες που διατηρούν προνομιακές σχέσεις με τον εκάστοτε υπουργό. Η πολιτική επιδοτήσεων και οικονομικής στήριξης πρέπει να στοχεύει στην εξασφάλιση του πολιτιστικού πλουραλισμού, ενώ κάθε δαπάνη, κάθε απόφαση χρηματοδότησης, πρέπει να δημοσιεύεται στο διαδίκτυο, για να είναι γνωστή σε όλους.

Εξασφάλιση των απαραίτητων υποδομών για την πολιτιστική δημιουργία

Η έλλειψη των απαραίτητων υποδομών, αλλά και πιο ειδικά χώρων προβολής των έργων των καλλιτεχνών, και κυρίως των νέων καλλιτεχνών, στα μεγάλα και μικρά αστικά κέντρα, είναι προφανής. Την ίδια στιγμή, εγκαταλελειμμένοι χώροι, οι οποίοι θα μπορούσαν να αναπλαστούν προκειμένου να φιλοξενήσουν πολιτιστικές δραστηριότητες, εκχωρούνται προς αξιοποίηση σε εργολάβους (π.χ. Κολούμπια), ενώ ακόμα και πολλές «μικρές» υποδομές (π.χ. δημοτικές και σχολικές βιβλιοθήκες) φυτοζωούν.

Πλουραλισμός και ελευθερία έκφρασης

Εξασφάλιση των αναγκαίων μέσων, συνθηκών και εχεγγύων που θα επιτρέπουν στους καλλιτέχνες να δημιουργούν ελεύθερα και αδέσμευτα, και να επικοινωνεί το έργο τους με το ευρύ κοινό χωρίς εξαρτήσεις, καταναγκασμούς και λογοκρισία. Σε αυτή την κατεύθυνση, άμεση προτεραιότητα είναι και η κατάθεση νομοσχεδίου για το ασφαλιστικό των καλλιτεχνών.

Περιφερειακή πολιτιστική πολιτική. Αποκέντρωση των πολιτιστικών υπηρεσιών, μείωση των ανισοτήτων πρόσβασης σε αυτές, στήριξη της τοπικής καλλιτεχνικής δημιουργίας

Στην Ελλάδα παρατηρούνται τεράστιες ανισότητες όσον αφορά τη δυνατότητα πρόσβασης των πολιτών στα πολιτιστικά αγαθά τόσο μεταξύ των διαφόρων Περιφερειών της χώρας όσο και μεταξύ διαφορετικών περιοχών εντός των αστικών κέντρων. Η συγκέντρωση των πολιτιστικών υποδομών κατά κύριο λόγο στο κέντρο της Αθήνας και η ελλειμματική στήριξη των Οργανισμών Τοπικής Αυτοδιοίκησης έχει ως αποτέλεσμα τον πολιτιστικό μαρασμό της περιφέρειας αλλά και τη δημιουργία έντονων ενδοαστικών ανισοτήτων.

Η Τοπική Αυτοδιοίκηση, από την άλλη συχνά περιορίζει την αντίληψή της για τον πολιτισμό σε μικρής εμβέλειας καλλιτεχνικά μαθήματα για τους δημότες και σε «φεστιβάλ», που στην πραγματικότητα αποτελούν απλώς συρραφή ακριβοπληρωμένων συναυλιών «μεγάλων» καλλιτεχνών. Παράλληλα, με την ανοχή ή/και τις ευλογίες της ΤΑ κατεδαφίζονται νεοκλασικά ή άλλα κτίρια αρχιτεκτονικής αξίας, αφαιρώντας από τις πόλεις όχι μόνο έργα τέχνης και υψηλής αισθητικής διακεκριμένων δημιουργών αλλά και σημαντικά στοιχεία της ιστορίας των πόλεων.

Στην περιφέρεια υπάρχουν ισχυρές ρίζες πολιτισμού που εγκαταλείπονται ή ξεριζώνονται από έλλειψη παιδείας, αδιαφορία, οικονομικά συμφέροντα ή τάσεις χοντροκομμένου εκσυγχρονισμού. Προκειμένου να ανατραπεί αυτή η κατάσταση, χρειάζεται μια μεγάλη και διαρκής καμπάνια που θα αναδεικνύει και θα προβάλλει τις ιδιαίτερες πολιτιστικές παραδόσεις κάθε τόπου και θα προάγει την κριτική αφομοίωση νεωτερικών πολιτιστικών στοιχείων από τον εντόπιο πολιτισμό. Πρέπει να τεθεί σε εφαρμογή μια ολοκληρωμένη περιφερειακή πολιτιστική πολιτική, που δεν θα συνίσταται μόνο στην ουσιαστική οικονομική στήριξη των υφιστάμενων πολιτιστικών θεσμών της περιφέρειας (π.χ. ΔΗΠΕΘΕ), αλλά θα προσφέρει γνώση στους ΟΤΑ, θέτοντας και σχετικές ποιοτικές προδιαγραφές, για τη δημιουργία νέων, παρέχοντάς τους επιτέλους και την αναγκαία πολιτική αυτονομία.

Παράλληλα, εξίσου σημαντικός άξονας της πολιτιστικής πολιτικής σε επίπεδο Τοπικής Αυτοδιοίκησης πρέπει να είναι η στήριξη της τοπικής καλλιτεχνικής δημιουργίας και η ευρεία συμμετοχή των πολιτών σε καλλιτεχνικές δραστηριότητες (καλλιτεχνικά τμήματα, παραστάσεις τοπικών ομάδων, χώροι για πρόβα και δημιουργία κ.λπ.).

Άξονες της πολιτικής μας για τον πολιτισμό

Πολιτιστική κληρονομιά

Η Ελλάδα έχει το προνόμιο να διαθέτει πλούσια πολιτιστική κληρονομιά. Η διάσωση, διατήρηση και ανάδειξη όλων των στοιχείων που τη συναποτελούν (μνημεία, ήθη και έθιμα, φυσικό, αρχιτεκτονικό τοπίο, κ.ά.), με νομοθετικά και άλλα μέσα, χωρίς προνομιακές εύνοιες, πρέπει να αποτελεί τον πρώτο άξονα ανάπτυξης μιας ολοκληρωμένης πολιτικής για τον πολιτισμό.

Στο κέντρο της παρέμβασής μας πρέπει να βρίσκεται ο πολίτης-κάτοικος του τόπου. Η πολιτιστική κληρονομιά πρέπει, συνεπώς, να αναδειχθεί με τρόπο που να επιδιώκεται η παρουσία της στον καθημερινό βίο του πολίτη, ως οργανικό στοιχείο της καθημερινότητάς του.

Η ανάδειξη όλων των όψεων της πολιτιστικής μας κληρονομιάς (αρχαία μνημεία, βυζαντινά, βενετικά, οθωμανικά, εβραϊκά, νεότερα, σύγχρονα) και η εισαγωγή της στην καθημερινότητα του πολίτη, εκτός των προφανών συνεπειών στην ποιότητα ζωής στην πόλη και στην ύπαιθρο, θα επιτρέψει και την καλλιέργεια μιας υγιούς σχέσης με το παρελθόν, μακριά από απλοϊκές, εθνικιστικές, διαστρεβλωμένες από το αίτημα περί «εθνικής καθαρότητας» αντιλήψεις. Τα μουσεία και οι αρχαιολογικοί χώροι δεν μπορεί να είναι «αποστειρωμένοι» τόποι, αλλά χώροι γνώσης και ψυχαγωγίας.

Ταυτόχρονα, η ανάδειξη της πλούσιας πολιτιστικής κληρονομιάς κάθε τόπου μπορεί να λειτουργήσει και ως εργαλείο ανάπτυξης, δημιουργώντας νέες θέσεις εργασίας, προωθώντας, στο βαθμό που της αναλογεί, ένα ήπιο μοντέλο τουριστικής ανάπτυξης, το οποίο, σε συνδυασμό με μέτρα πολιτικής σε άλλα πεδία, μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στη συγκράτηση του πληθυσμού της υπαίθρου και να αποτρέψει είτε τον οικονομικό και δημογραφικό μαρασμό της περιφέρειας, είτε την πολιτισμική του ισοπέδωση στο όνομα μιας αδιαφοροποίητης ανάπτυξης μαζικού χαρακτήρα.

Ο σχεδιασμός και η υλοποίηση μιας τέτοιας πολιτικής οφείλει να αποτελεί κυρίαρχη ευθύνη του δημοσίου, αφού τα μνημεία του παρελθόντος συνιστούν (και πρέπει να συνεχίσουν να συνιστούν) στην πλειονότητά τους δημόσια, δηλαδή κοινή, περιουσία.

Είναι απαραίτητο το Υπουργείο Πολιτισμού να καλύψει τις ανάγκες σε ανθρώπινο δυναμικό, όλων των ειδικοτήτων (αρχαιολόγους, μηχανικούς, τεχνίτες, συντηρητές αρχαιοτήτων, φύλακες, λαογράφους, μουσειολόγους κ.ά.), αλλά και να στηρίξει διοικητικά και οικονομικά το υπάρχον, προκειμένου να ανταποκριθεί στις ειδικές απαιτήσεις του έργου του.

Σύγχρονη πνευματική και καλλιτεχνική δημιουργία και πειραματισμός

Επιδίωξη πρέπει να είναι η δημιουργία ενός περιβάλλοντος που θα προάγει τη δημιουργία και την καινοτομία στις τέχνες, που δεν θα περιορίζεται στην αποστειρωμένη προστασία των παραλαμβανόμενων από το παρελθόν παραδόσεων. Η αντίσταση στην πολιτιστική και πολιτισμική ομοιομορφία και ισοπέδωση, εάν περιοριστεί αποκλειστικά στην προστασία του παρελθόντος, είτε θα αποτύχει είτε θα καταλήξει σε νεοσυντηρητικά πολιτισμικά σχήματα, τα οποία αφενός θα εξιδανικεύουν το παρελθόν και αφετέρου, όσον αφορά τη ζώσα πραγματικότητα, θα καθορίζονται πλήρως από τον πολιτισμό (ασχέτως ποιότητας) άλλων κοινωνιών.

Η πολιτιστική πολιτική, μαζί με την προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς, πρέπει να ευνοεί τη συνομιλία με τα διεθνή ρεύματα της τέχνης, τις παραδόσεις, τις ιδέες, τα σύγχρονα δημιουργήματα των άλλων πολιτισμών. Ταυτόχρονα, οφείλει να στηρίζει το άνοιγμα της πνευματικής παραγωγής στον κόσμο. Αντίστοιχα, η πολιτιστική πολιτική πρέπει να στηρίζει την πνευματική παραγωγή όλων των ομάδων και κοινοτήτων που ζουν στη χώρα μας, και κυρίως των μεταναστών, προσβλέποντας σε ειρηνική και δημιουργική συνύπαρξη και ουσιαστική ένταξη των ανθρώπων αυτών στη νέα πατρίδα τους.

Σε μια Ευρώπη που επικαλείται την ιδιαίτερη πολιτιστική της ταυτότητα, η χώρα μας πρέπει να έχει ανοιχτά και καλά οργανωμένα κανάλια πληροφόρησης και να αξιοποιήσει τα δίκτυα και τις υποδομές που προσφέρονται στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Ένωσης για να προβάλει την εγχώρια πνευματική και καλλιτεχνική δημιουργία, αλλά και να συνομιλήσει με τις πολιτιστικές πραγματικότητες των άλλων ευρωπαϊκών κρατών.

Ιδιαίτερα η αριστερά οφείλει να δραστηριοποιηθεί εντατικά για την καλλιέργεια της συνεργασίας και των ανταλλαγών με τις γειτονικές χώρες στον τομέα του πολιτισμού.

Τέλος, είναι αναγκαία και η υποστήριξη των σύγχρονων ρευμάτων της τέχνης, αλλά και του πειραματισμού. Οι νέες τεχνολογίες, τα σύγχρονα μέσα επικοινωνίας και η χρήση τους για την προβολή και την παραγωγή τέχνης, οι νέες μορφές έκφρασης, πρέπει να αποτελούν και αυτές υποκείμενα μελέτης, στήριξης και ανάπτυξης.

Τα ηλεκτρονικά μέσα ενημέρωσης

Η διάδραση των τεχνολογιών επικοινωνίας με τον πολιτισμό είναι κομβικό ζήτημα σήμερα. Τα σύγχρονα μέσα ενημέρωσης και επικοινωνίας διαδραματίζουν και έντονο πολιτιστικό ρόλο, αλλά, όπως όλοι ομολογούν, όχι πάντα με θετικό πρόσημο (π.χ. τηλεόραση), ενώ απουσιάζει παντελώς από τις ρυθμίσεις και τους θεσμούς κάθε αντίληψη περί προβολής της σύγχρονης ελληνικής καλλιτεχνικής και λογοτεχνικής δημιουργίας. Πάνω απ' όλα, η αριστερά δεν μπορεί να κλείσει τα μάτια απέναντι στο φαινόμενο του «πολιτισμικού λαϊκισμού» από παλιά και νέα πολιτισμικά μέσα.

Έχει λεχθεί πως ο σύγχρονος πολιτισμός είναι ο πολιτισμός της εικόνας. Όσο και αν η ρήση είναι υπερβολική, δεν μπορούμε να αρνηθούμε ότι στο επίκεντρο εκείνου που σήμερα νοείται ως πολιτισμός βρίσκεται όντως η τηλεόραση, και κυρίως η ιδιωτική. Όσο εμείς αποξενωμένοι στο σπίτι μας καθόμαστε αναπαυτικά στην πολυθρόνα για να «ενημερωθούμε» και να «διασκεδάσουμε», νομίζοντας πως έτσι μετέχουμε άκοπα στο πολιτικό και πολιτιστικό γίγνεσθαι, εκείνη, με αποκλειστικό γνώμονα το κέρδος, επιλέγει, κατασκευάζει ή εξαφανίζει θέματα, πριμοδοτεί ή απαξιώνει απόψεις και στάσεις ζωής, δημιουργεί, συχνά εκ του μηδενός, τους λογής «επωνύμους» και αναδεικνύει τις «προσωπικότητες» του πολιτικού και πολιτιστικού βίου.

Με την καθοριστική συνδρομή των διαπλεκόμενων πολιτικών και οικονομικών συμφερόντων, η τηλεόραση έχει αναχθεί στον κατεξοχήν ιδεολογικό μηχανισμό του σύγχρονου κόσμου που όχι μόνο παράγει και προάγει τα πολιτιστικά πρότυπα της εποχής, αλλά και διαμορφώνει την κοινή γνώμη σε όλες τις διαστάσεις της.

Παρόλα αυτά, οι νέες τεχνολογίες επικοινωνίας και οι εικονικές (virtual) τεχνολογίες έχουν δημιουργήσει ένα νέο και δυναμικό χώρο τέχνης και γνώσης. Η αριστερά παρακολουθεί με ιδιαίτερο ενδιαφέρον τα διαδραματιζόμενα στον νέο τεχνικό πολιτισμό και τη δυναμική του και παλεύει για το δικαίωμα πρόσβασης όλων των πολιτών στο χώρο αυτό.

Ενδεικτικές προτάσεις για τον πολιτισμό

Αύξηση των δαπανών για τον πολιτισμό στο 2% του ΑΕΠ.

Ετήσια δημόσια έκθεση από το ΥΠΠΟ, όπου θα καταγράφεται το σύνολο των επιδοτήσεων που έλαβε κάθε ομάδα, οργανισμός κ.λπ.

Ουσιαστική και στοχευμένη οικονομική στήριξη των ΟΤΑ, με κατάλληλες ποιοτικές προδιαγραφές, προκειμένου να αναπτύξουν τις αναγκαίες τοπικές πολιτιστικές υποδομές και να υλοποιήσουν μια ολοκληρωμένη περιφερειακή πολιτιστική πολιτική (που θα στοχεύει τόσο στην προστασία και ανάδειξη της τοπικής κληρονομιάς και των τοπικών παραδόσεων, όσο και στην ενίσχυση της σύγχρονης καλλιτεχνικής δημιουργίας).

Οικονομική στήριξη, αλλά και ουσιαστική αναβάθμιση του θεσμού των ΔΗΠΕΘΕ. Πραγματοποίηση παραστάσεων σε απομακρυσμένες περιοχές.

Ίδρυση δημοτικών κινηματογράφων σε όλες τις πόλεις με περισσότερους από 10.000 κατοίκους, επιδότηση καλλιτεχνικών ομάδων για παραστάσεις σε απομακρυσμένες περιοχές και για την οργάνωση εκθέσεων στην περιφέρεια, δημιουργία στους Δήμους σύγχρονων πολιτιστικών κέντρων διαθέσιμων για ερασιτεχνικές παραστάσεις, μουσικές πρόβες, καλλιτεχνικές ομάδες κλπ.

Δημιουργία «Εθνικού Προγράμματος» για την κάλυψη σε βάθος δεκαετίας των κτιριακών αναγκών των υφιστάμενων πολιτιστικών υποδομών (μουσεία, βιβλιοθήκες, ηλεκτρονικά αρχεία, χώροι εκθέσεων και φεστιβαλικών δραστηριοτήτων, πολιτιστικά κέντρα, σχολές τεχνών κ.λπ.).

Κάλυψη των οργανικών κενών και των επιπλέον αναγκών σε προσωπικό (όλων των ειδικοτήτων) στις κεντρικές και περιφερειακές υπηρεσίες του ΥΠΠΟ.

Άμεση κατάθεση νομοσχεδίου για το ασφαλιστικό των καλλιτεχνών.

Προστασία των πνευματικών δικαιωμάτων των δημιουργών.

Εισαγωγή μαθημάτων για την ιστορία του πολιτισμού και των τεχνών στη Μέση Εκπαίδευση.

Εισαγωγή της καλλιτεχνικής, μουσικής και θεατρικής αγωγής σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης, με επαρκές και εξειδικευμένο προσωπικό. Στήριξη των καλλιτεχνικών δραστηριοτήτων μαθητών (καλλιτεχνικά εργαστήρια, χώροι παραστάσεων, κινηματογραφικές ομάδες κ.λπ.) και λειτουργία των σχετικών εγκαταστάσεων και μετά το πέρας του ωραρίου.

Δημιουργία οργανωμένων και επαρκώς στελεχωμένων σχολικών βιβλιοθηκών, ανοιχτών στην τοπική κοινωνία, με προτεραιότητα στις υποβαθμισμένες εκπαιδευτικά και κοινωνικά περιοχές.

Ανάδειξη και «άνοιγμα» των αρχαιολογικών χώρων, με εξασφάλιση επαρκών πόρων για εργασίες ανάδειξης και συντήρησης, αλλά και κάλυψη των αναγκών σε προσωπικό. Επέκταση του προγράμματος ενοποίησης αρχαιολογικών χώρων και οργανικής ένταξής τους στον αστικό ιστό και σε άλλες πόλεις εκτός της Αθήνας (Θεσσαλονίκη, Βόλος κ.α.).

Οικονομική ενίσχυση των μουσείων για τη στελέχωσή τους με εξειδικευμένο προσωπικό, τη διοικητική τους αναβάθμιση, την επέκταση του ωραρίου λειτουργίας τους. Υιοθέτηση των νέων μουσειολογικών αντιλήψεων, ώστε τα μουσεία να μην αντιμετωπίζονται ως «αποστειρωμένες ζώνες».

Προστασία και ανάδειξη της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς (και του μοντέρνου κινήματος, της βιομηχανικής αρχιτεκτονική, κ.λπ.).

Ειδικό νομικό πλαίσιο για την αξιοποίηση εγκαταλελειμμένων κτιρίων (σε κεντρικό, αλλά κυρίως σε τοπικό επίπεδο) ως χώρων κοινωνικής δραστηριότητας (π.χ. πολιτιστικά κέντρα, στέγαση συλλόγων, κοινωνική στέγη, νοσοκομειακοί ξενώνες κ.λπ.).

Θεσμικό πλαίσιο και εξασφάλιση των προϋποθέσεων που θα διασφαλίζουν τον αντιμονοπωλιακό λαϊκό χαρακτήρα των νέων μέσων επικοινωνίας (π.χ. ίντερνετ) και ενίσχυση της παραγωγής σύγχρονων ελληνικών δημιουργιών στον τομέα αυτό.

Θεσμοθέτηση της συμμετοχής εκπροσώπων του πολιτισμού σε όλα τα ρυθμιστικά όργανα της λειτουργίας των ΜΜΕ (αδειοδοτήσεις, άδειες λειτουργίας, ΕΣΡ).

Παροχή μειωμένων εισιτηρίων για θέατρα, κινηματογράφους, συναυλίες κ.λπ. στα χαμηλότερα οικονομικά στρώματα.

Ενίσχυση της συνεργασίας και των ανταλλαγών με τις γειτονικές χώρες στον τομέα του πολιτισμού και της ιστορίας, ως τρόπου ανοίγματος της χώρας μας στη γειτονιά της, γνωριμίας με τους γειτονικούς λαούς και αντιμετώπισης φοβικών, εθνικιστικών και μισαλλόδοξων αντιλήψεων.

Ειδικές ενδεικτικές προτάσεις ανά τομέα

Θέατρο

Ανωτατοποίηση της θεατρικής εκπαίδευσης με αυστηρά εκπαιδευτικά κριτήρια.

Κρατικά θέατρα ανοιχτά σε όλες τις εκφράσεις της θεατρικής τέχνης.

Θεατρική αποκέντρωση, με αναβαθμισμένα δημοτικά θέατρα, επιδοτούμενα για παραστάσεις στις δυσπρόσιτες και απομονωμένες περιοχές της χώρας.

Αναβάθμιση του θεσμού των επιχορηγήσεων και επέκτασή του σε νεανικά σχήματα και σχήματα της περιφέρειας.

Υποστήριξη των πρωτοβουλιών των νέων καλλιτεχνών.

Κινηματογράφος

Οικονομική στήριξη των νέων δημιουργών στο χώρο αυτόν, π.χ. μέσω της ενίσχυσης του θεσμού των κρατικών βραβείων ή της δημιουργίας φεστιβάλ νέων δημιουργών.

Θεσμοθέτηση οικονομικών και φορολογικών ελαφρύνσεων για την παραγωγή ελληνικών ταινιών.

Δημιουργία αποτελεσματικού μηχανισμού καταβολής του 1,5% των εσόδων από διαφημίσεις των τηλεοπτικών καναλιών για την ενίσχυση του ελληνικού κινηματογράφου.

Ουσιαστική οικονομική στήριξη του Εθνικού Κέντρου Κινηματογράφου.

Δημιουργία δικτύου δημοτικών κινηματογράφων.

Μουσική - Όπερα

Ίδρυση Μουσικής Ακαδημίας και Εθνικού Κέντρου Μουσικής.

Εξασφάλιση μόνιμης στέγης για την Κρατική Ορχήστρα Αθηνών.

Ενίσχυση των μουσικών φεστιβάλ, με ιδιαίτερη έμφαση στη στήριξη της ανεξάρτητης δημιουργίας και παραγωγής.

Επίλυση του ασφαλιστικού και συνταξιοδοτικού προβλήματος των μουσικών δημιουργών. Τιμητικές συντάξεις για μουσικούς, δημιουργούς, τραγουδιστές που έχουν προσφέρει στη χώρα.

Φρένο στην πρακτική των μεγάλων δισκογραφικών εταιριών, οι οποίες επιβάλλουν σε ραδιοφωνικούς παραγωγούς να παίζουν με λίστες τραγούδια που οι ίδιες θέλουν να προωθήσουν.

Βιβλίο - Εκδόσεις

Να ανταποκριθεί το ΥΠΠΟ στα χρόνια αιτήματα της Εταιρείας Ελλήνων Συγγραφέων για την επίλυση του συνταξιοδοτικού τους προβλήματος.

Να συνεχίσει και να διευρύνει την αγορά και διανομή σε σχολικές και άλλες βιβλιοθήκες λογοτεχνικών βιβλίων, δοκιμίων και μελετών.

Να ορίσει με αξιοκρατικά κριτήρια Επιτροπή(ες) για τη μετάφραση και προώθηση του ελληνικού βιβλίου στις ευρωπαϊκές και σε άλλες χώρες του εξωτερικού, δημιουργώντας και χρηματοδοτώντας τα κατάλληλα δίκτυα προώθησης και διανομής εγχώριων τίτλων.

Να φροντίσει για την προβολή της σύγχρονης λογοτεχνικής παραγωγής μέσα από την προώθηση και χρηματοδότηση εκπομπών στους κρατικούς τηλεοπτικούς σταθμούς, εξασφαλίζοντας ότι δεν θα ευνοούνται «οι ημέτεροι».

Εικαστικά - Πλαστικές τέχνες

Οικονομική στήριξη του Επιμελητηρίου Εικαστικών Τεχνών Ελλάδος. Η υποχρηματοδότησή του, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, έχει ως αποτέλεσμα την αδυναμία λειτουργίας του προς όφελος της καλλιτεχνικής και επιστημονικής κοινότητας αλλά και του ευρύτερου κοινού.

Να λυθεί το συνταξιοδοτικό πρόβλημα των εικαστικών καλλιτεχνών που εκκρεμεί για δεκαετίες.

Να τεθεί σε εφαρμογή ο νόμος που προβλέπει ότι το 1% του προϋπολογισμού των δημόσιων κτιρίων θα διατίθεται για την διακόσμηση τους.

Φωτογραφία

Μέριμνα για τη διάσωση των διαφόρων φωτογραφικών αρχείων.

Ενίσχυση των υφιστάμενων φωτογραφικών λεσχών.

Χορός

Ενίσχυση της Εθνικής Λυρικής Σκηνής με νέες σκηνές, άνοιγμα του ρεπερτορίου της σε διαφορετικά είδη και στιλ χορού, προώθηση των διεθνών συνεργασιών και επαρκής στελέχωσή της με μουσικούς, χορογράφους, χορευτές, σκηνοθέτες και δασκάλους χορού και κινησιολογίας.

Σχεδιασμός και υλοποίηση προγραμμάτων καλλιτεχνικής έκφρασης μέσα από το χορό και την κίνηση σε επίπεδο δήμων.

Ενθάρρυνση πρωτοβουλιών για τη δημιουργία ερασιτεχνικών ομάδων χορού σε επίπεδο τοπικών κοινωνιών.

Προγράμματα διδασκαλίας παραδοσιακών χορών στα σχολεία.

.