1. Το ιδεολογικό σύστημα αναφοράς του ΚΚΕ είναι τόσο στενό και αφυδατωμένο σε σχέση με τον πλούτο της μαρξικής, κομμουνιστικής και ευρύτερα αριστερής σκέψης και θεωρίας που, υπό κανονικές συνθήκες, δεν θα προκαλούσε κανένα ενδιαφέρον η ενασχόληση μαζί του. Τι θα μπορούσαμε να πούμε το 2009 για την άποψη ότι η έλευση του κομμουνισμού είναι νομοτέλεια ή ότι το 90% των κορυφαίων μαρξιστών του 20ού αιώνα είναι "εχθροί του λαού"; Για ποιο λόγο θα είχε νόημα η προσπάθεια προσέγγισης μιας αποστεωμένης καρικατούρας του μαρξισμού; Ενδιαφέρει ενδεχομένως τους ερευνητές της σοβιετικής ιστορίας, καθώς μια τέτοια εκδοχή μαρξισμού αποτέλεσε βασικό ιδεολογικό όπλο ενός καθεστώτος που σφράγισε τον 20ό αιώνα. Δεν ενδιαφέρει όμως τους ανθρώπους εκείνους που αγωνίζονται για την κοινωνική απελευθέρωση και χειραφέτηση στον 21ό αιώνα.
Άρα, το όποιο ενδιαφέρον γύρω από το ιδεολογικό και πρακτικο-πολιτικό στίγμα του ΚΚΕ δεν σχετίζεται με την απελευθερωτική διαδικασία και τον σοσιαλισμό, αλλά με τη δυνατότητα εξέτασης και μελέτης, σήμερα, στοιχείων που γεννήθηκαν μέσα στην κομμουνιστική Αριστερά και την έπληξαν καθοριστικά τον προηγούμενο αιώνα. Το γεγονός ότι συνεχίζει να επιβιώνει, να αναβιώνει, αλλά και να προσαρμόζεται στις νέες συνθήκες αυτή η καθεστωτική ιδεολογία και πρακτική σε έναν πολιτικό φορέα μάς επιτρέπει να εντοπίσουμε σήμερα, στην καθημερινή εξέλιξη των πραγμάτων, στοιχεία που, σε αντίθετη περίπτωση, θα μπορούσαμε να μελετήσουμε μόνο μέσα από αρχεία.
2. Το ΚΚΕ κλείνει με το 18ο Συνέδριό του την ταραχώδη περίοδο πένθους για την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης. Μια περίοδο που χαρακτηρίστηκε από την ψυχολογικο-πολιτική άρνηση του συμβάντος, αφού, σύμφωνα με την μέχρι τώρα ερμηνεία του ΚΚΕ, δεν επρόκειτο για πτώση ή κατάρρευση, αλλά για ανατροπή. Από τα μέσα μεν, αλλά με εξωτερική παρέμβαση (η εν λόγω ψυχολογικο-πολιτική στάση είναι συμμετρική με την εξίσου ψυχολογικο-πολιτική στάση απέναντι στην κατάρρευση της ΕΣΣΔ που υιοθέτησε πλήθος αριστερών: εκείνη της εσωτερίκευσης της ενοχής, της σύστοιχης απόρριψης του χειραφετητικού προτάγματος και, τελικά, της υιοθέτησης της θέσης ότι ο καπιταλισμός με ανθρώπινο πρόσωπο είναι η μόνη δυνατή στόχευση). Μέχρι τώρα, το ΚΚΕ υπερασπιζόταν το σύνολο της σοβιετικής ιστορίας, με τις αντιφάσεις του.
Σήμερα, το ΚΚΕ είναι σε θέση να εντοπίσει τον σκληρό πυρήνα που πρέπει να αποκατασταθεί και να τον διαχωρίσει από την υπόλοιπη σοβιετική ιστορία, ώστε να δικαιώσει το σύνολό της. Η αποκατάσταση της σταλινικής περιόδου και η καταδίκη της υπόλοιπης σοβιετικής ιστορίας συνιστά τη βασιλική οδό για την αποκατάσταση της καθεστωτικής εξουσιαστικής λογικής που έπληξε το κομμουνιστικό κίνημα τον προηγούμενο αιώνα και χαρακτήρισε ολόκληρη τη σοβιετική ιστορία. Η τεχνική που χρησιμοποιείται αποθεώθηκε από το σοβιετικό καθεστώς. Πρόκειται για την επιβολή σκληρών διχοτομήσεων σε φαινόμενα που έχουν ενότητα. Η διχοτόμηση επιτρέπει, ανάμεσα σε άλλα, τη δικαίωση του συνόλου μέσα από την απόρριψη ενός αυθαίρετα διαχωριζόμενου μέρους. Με αυτό τον τρόπο η εξουσία αναπαράγεται και ενισχύεται, μέσα από την ίδια της την αυτοκριτική.
Για παράδειγμα, η καταδίκη της προσωπολατρίας στη μετα-Στάλιν εποχή διχοτόμησε την προηγούμενη περίοδο ανάμεσα στη στενά εννοούμενη προσωπολατρία και την υπόλοιπη πολιτικο-κοινωνικο-οικονομική ζωή. Καταδίκασε την προσωπολατρία (το αυθαίρετα απομονωμένο μέρος), για να διατηρήσει και να ενισχύσει το σύνολο του καθεστωτικού και καταπιεστικού συστήματος που διαδέχθηκε. Έτσι και σήμερα, το ΚΚΕ, διχοτομώντας την ιστορία της Σοβιετικής Ένωσης, έχει τη δυνατότητα να καταδικάσει ένα μέρος που αυθαίρετα διαχωρίζεται από το υπόλοιπο για να μπορέσει, μ' αυτό τον τρόπο, να σώσει, ιστορικά, το σύνολο.
3. Αυτή η "μηχανική" της εξουσίας διατρέχει το σύνολο της πολιτικής πρακτικής και ιδεολογίας του ΚΚΕ. Δεν βρίσκει εφαρμογή μόνο σε περιπτώσεις "αυτοκριτικής" με στόχο τη διαιώνιση της εξουσιαστικής λογικής, αλλά κατά κύριο λόγο εφαρμόζεται ώστε να επιτραπεί/δικαιολογηθεί η επιβολή της κομματικής εξουσίας σε όλο το φάσμα του επιστητού. Η σκληρή διχοτόμηση ανάμεσα σε αυτούς που διαφωνούν με τη γραμμή και σε αυτούς που συμφωνούν επιτρέπει/δικαιολογεί την υπαγωγή όλων των απόψεων στη δικαιοδοσία της εξουσίας. Η διαφωνία διαφέρει καθοριστικά από τη συμφωνία (αυθαίρετη διχοτόμηση μεταξύ των απόψεων), συνιστά προδοσία (καταδίκη), και με αυτό τον τρόπο δικαιολογείται η υπαγωγή όλων των απόψεων στην δικαιοδοσία της εξουσίας του κόμματος. Η διχοτόμηση της θεωρίας και η καταδίκη ενός μέρους επιτρέπει στην κομματική εξουσία την υπαγωγή όλης της θεωρίας στη δική της δικαιοδοσία. Η διχοτόμηση του κινήματος και η καταδίκη ενός μέρους επιτρέπει/δικαιολογεί την επιβολή του κόμματος σε όλο το κίνημα. Η διχοτόμηση των στοιχείων μιας εξέγερσης και η καταδίκη ενός μέρους επιτρέπει/δικαιολογεί στο κόμμα να ονοματίζει αυτό τι είναι και τι όχι εξέγερση. Όμως, όλες αυτές οι διχοτομήσεις είναι αυθαίρετες, προϊόν της εξουσιαστικής λογικής και τοποθετούνται εξ ορισμού στον αντίποδα της απελευθερωτικής διαδικασίας και χειραφετητικής προσπάθειας.
4. Αν εγκαταλειφθεί αυτή η λογική της σκληρής διχοτόμησης, τότε η ενότητα των φαινομένων καθιστά εξαιρετικά δύσκολη τη διατήρηση της κομματικής εξουσίας. Η ικανότητα της ηγεσίας πρέπει να αποδειχθεί και να αποδεικνύεται σε κάθε κίνηση στο εσωτερικό ενός πολύπλοκου συμπλέγματος που ονομάζεται κοινωνική πραγματικότητα. Δεν μπορεί να προϋποτίθεται ούτε να θεωρείται εγγυημένη και στο μέλλον. Όμως, ο στόχος κάθε εξουσιαστικού καθεστώτος είναι η διατήρηση, η αναπαραγωγή και η ενίσχυσή του. Γι' αυτό τον λόγο, επιστρατεύονται σκληρές διχοτομήσεις που καθιστούν εκ των προτέρων και ανεξάρτητα από την πραγματικότητα την κομματική ηγεσία ικανή να κάνει τα πάντα δικαιολογημένα.
5. Η καθεστωτική λογική που περιέγραψα παραπάνω δεν αποτελεί ιδιαίτερο χαρακτηριστικό μόνο των χειρότερων στιγμών του κομμουνιστικού κινήματος. Αποτελεί τυπική λογική όλων σχεδόν των μορφών εξουσίας.
Το κρίσιμο στοιχείο, ωστόσο, είναι ότι αυτή η λογική αναδύθηκε και αναδύεται διαρκώς και στο εσωτερικό της Αριστεράς, αλλά και κάθε χειραφετητικού εγχειρήματος. Και τούτο διότι αφετηρία κάθε προσπάθειας είναι η παρούσα κοινωνία, και τα στοιχεία της δεν διχοτομούνται σε εξουσιαστικά και μη. Γι' αυτό, η χειραφετητική διαδικασία απαιτεί διαρκή αυτοπαρατήρηση. Οι συλλογικότητες που προσπαθούν να ενισχύσουν εκείνα τα χαρακτηριστικά που υπερβαίνουν την εξουσιαστική λογική (αλληλεγγύη, δημοκρατία, ισότητα) δεν μπορούν να θεωρούν δεδομένη την υπέρβαση, αλλά διακύβευμα κάθε στιγμή.
6. Τα πολιτικά υποκείμενα της κοινωνικής απελευθέρωσης δεν είναι τέτοια επειδή αυτο-προσδιορίζονται ως τέτοια. Δεν αρκεί η κατοχύρωση ενός ονόματος σε κάποιο πρωτοδικείο, για να ονομαστεί ένα κόμμα κομμουνιστικό. Απαιτείται διαρκής επιβεβαίωση της ταυτότητας μέσα από την πρακτική που αναπτύσσει, τόσο στο κοινωνικό πεδίο όσο και στο εσωτερικό του. Το ΚΚΕ, μεταθέτοντας τη χειραφετητική στιγμή στο απώτερο μέλλον (άλλη μια αυθαίρετη διχοτόμηση, αυτήν τη φορά της επαναστατικής διαδικασίας) είναι αθεράπευτα εκτεθειμένο στην εξουσιαστική καθεστωτική λογική που περιέγραψα πριν. Τόσο στην πολιτική του πρακτική όσο και στην ιδεολογία του συνιστά αρμό της. Γι' αυτό, σήμερα που δεν υπάρχει Σοβιετική Ένωση ώστε να προσδεθεί στο δικό της καθεστωτικό άρμα, προσδένεται στο άρμα της σημερινής αστικής εξουσίας. Το ΚΚΕ αποτελεί ένα δορυφορικό καθεστωτικό και εξουσιαστικό κόμμα, το οποίο απώλεσε το κέντρο γύρω από το οποίο περιστρεφόταν (ΕΣΣΔ) και, μετά από αρκετές παλινωδίες, αρχίζει πλέον να βρίσκει τον εαυτό του περιστρεφόμενο πια γύρω από ένα νέο κέντρο, αυτό της αστικής εξουσίας. Η πρακτική του τα τελευταία χρόνια (άρθρο 16, πυρκαγιές, εξέγερση του Δεκέμβρη κ.λπ.) δείχνει τον βαθμό της αυτοπεποίθησης που αποκτά στη νέα του θέση. Μια νέα θέση που πανηγυρικά θα γιορταστεί με την αποκατάσταση του Στάλιν στο 18ο συνέδριό του.
Ο Ανδρέας Καρίτζης είναι μέλος της Πολιτικής Γραμματείας, υπεύθυνος του Γραφείου Τύπου του ΣΥΝ
ΑΡΧΗ
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ
RSS