Αγαπητέ κύριε Πρέσβη της Ινδίας,
Κυρίες και κύριοι,
Ευχαριστώ για την τιμητική πρόσκληση της Ελληνο-Ινδικής Εταιρείας Πολιτισμού και Ανάπτυξης να συμμετέχω ως ομιλητής στη σημερινή εκδήλωση.
Τιμούμε τον Νεχρού και τους αγώνες του για την ελευθερία, δίπλα στον Γκάντι.
Ο Νεχρού δεν ήταν μόνο ένας μεγάλος εθνικός ηγέτης, αλλά και προσωπικότητα με παγκόσμια ακτινοβολία. Υπήρξε πολιτικός της πράξης, αλλά και οραματιστής και διανοητής. Συνέδεε το μέλλον της Ινδίας με το όραμα ενός ειρηνικού, δίκαιου και αλληλέγγυου κόσμου. «Ουδέποτε έπαψε να πιστεύει ότι η ελεύθερη Ινδία θα έπρεπε να οικοδομήσει μια σοσιαλιστική κοινωνία», γράφει ο Έρικ Χομπσμπάουμ στο βιβλίο του «Η Εποχή των 'Ακρων» (Ελλ. έκδοση, σελ. 225).
Η Ινδία απελευθερώθηκε το 1947 και ο Νεχρού αναδείχθηκε πρώτος πρωθυπουργός της σε μια περίοδο που «από-αποικιοποίηση και επανάσταση μετέβαλαν δραματικά τον πολιτικό χάρτη του πλανήτη», για να επικαλεστούμε ξανά τον Χομπσμπάουμ. Αυτό αποτυπώθηκε και στη σύνθεση του ΟΗΕ που ξεκίνησε το 1945 με 51 κράτη - μέλη, για να φθάσει το 1955 στα 76, το 1965 στα 118 και το 1975 στα 144.
Η αντιφασιστική νίκη στο Β� Παγκόσμιο Πόλεμο συνοδεύτηκε από την υπόσχεση και ελπίδα «ποτέ πια πόλεμος». Ωστόσο, πολύ γρήγορα ήρθε ο ψυχρός πόλεμος και η κρίση της Κορέας. Ο κόσμος μπήκε στην πυρηνική εποχή μέσα από την κόλαση της Χιροσίμα και του Ναγκασάκι. Για πρώτη φορά στην ιστορία η ανθρωπότητα αποκτούσε τη δυνατότητα της πλήρους αυτοκαταστροφής της και η αντιπαράθεση ΗΠΑ-ΕΣΣΔ τροφοδοτούσε τον κίνδυνο αυτό. Η διεθνής ειρήνη δεν στηριζόταν στην αμοιβαία εμπιστοσύνη, αλλά στον αμοιβαίο φόβο, όπως προέκυπτε και από το τότε κυρίαρχο στρατιωτικό δόγμα με τα αρχικά «MAD» ή «Mutually Assured Destruction», δηλαδή της «Αμοιβαία Εξασφαλισμένης Καταστροφής».
Η Διάσκεψη του Μπαντούγκ
Η αποτροπή μιας πυρηνικής σύγκρουσης των δύο υπερδυνάμεων αποτέλεσε στόχο πρώτης προτεραιότητας, από τις αρχές της δεκαετίας του ΄50, για τις φιλειρηνικές δυνάμεις όλου του κόσμου, μαζί και για τα εθνικοαπελευθερωτικά κινήματα.
Η διεκδίκηση ενός κόσμου ειρήνης με δικαιοσύνη ήταν το κύριο κίνητρο για τη συνάντηση των Νεχρού, Σουκάρνο, Νάσερ, Νκρούμα και Τίτο, το 1955, στο Μπαντούγκ της Ινδονησίας, που έθεσε τις βάσεις για το Κίνημα των Αδεσμεύτων (Non-Aligned Movement).
Η πατρότητα του όρου και της έννοιας «μη δέσμευση» (non -alignment) ανήκει στο Νεχρού, ο οποίος την πρωτοδιατύπωσε στη διάρκεια ομιλίας του στο Κολόμπο, το 1954, συνοδεύοντάς την με τις ακόλουθες 5 αρχές: Αμοιβαίος σεβασμός για την εδαφική ακεραιότητα και κυριαρχία, αμοιβαία μη επίθεση, αμοιβαία μη επέμβαση στις εσωτερικές υποθέσεις, ισότητα και αμοιβαίο όφελος, ειρηνική συνύπαρξη.
Για την υπόθεση της ειρήνης, ο Νεχρού επικοινωνούσε και με προσωπικότητες της επιστήμης και της τέχνης, όπως ο 'Αλμπερτ Αϊνστάιν και ο Μπέρτραντ Ράσσελ, των οποίων τις φιλειρηνικές πρωτοβουλίες ενεθάρρυνε. Στην αλληλογραφία του με τον Ράσσελ για τη διαμόρφωση του κοινού τους μανιφέστου, ο Αϊνστάιν αναφέρεται στην επικοινωνία του με τον Νεχρού. Είναι δε αξιοσημείωτο ότι ο θάνατος του Αϊνστάιν, στις 18 Απριλίου 1955, συνέπεσε με τη Διάσκεψη του Μπαντούγκ και η πρώτη απόφασή της ήταν το συλλυπητήριο μήνυμά της για τον κορυφαίο επιστήμονα και αγωνιστή της ειρήνης και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Από όσα προαναφέραμε προκύπτει ότι το κίνημα των Αδεσμεύτων δεν ήταν πολιτικά ουδέτερο. Όπως είπε ο Μακάριος, συμμετέχοντας εκ μέρους της Κυπριακής Δημοκρατίας στην πρώτη Διάσκεψη Κορυφής, στο Βελιγράδι, το 1961: «παραμένομεν αδέσμευτοι έναντι των συνασπισμών, δεσμευόμεθα όμως έναντι των ηθικών αρχών».
Στη διάσκεψη του Βελιγραδίου συμμετείχαν 25 χώρες, 11 της Ασίας και 11 της Αφρικής και μαζί τους η Γιουγκοσλαβία, η Κύπρος και η Κούβα. Ακολούθησαν διασκέψεις κορυφής του κινήματος ανά 3ετία, με την προσέλευση όλο και περισσοτέρων χωρών:
Πολιτικά το κίνημα βρέθηκε πιο κοντά στις απόψεις της ΕΣΣΔ, δεδομένου ότι οι ΗΠΑ δεν έβλεπαν με καλό μάτι τα εθνικο-απελευθερωτικά κινήματα και κατά κανόνα συμμαχούσαν με την παλιά τάξη, δημιουργώντας και στρατιωτικούς συνασπισμούς τύπου ΝΑΤΟ, όπως το CENTO και το SEATO.
Η συμβολή του Κινήματος των Αδεσμεύτων στην αποτροπή ενός πυρηνικού πολέμου υπήρξε σημαντική. Στήριξε και την υπόθεση της Κύπρου. Έπαιξε, όμως, κι έναν ευρύτερο ρόλο, αναλαμβάνοντας να εκφράσει με ενιαίο τρόπο, όσο αυτό ήταν δυνατόν, τα αιτήματα του «Τρίτου Κόσμου». Οι νεοαπελευθερωμένες χώρες αντιμετώπιζαν τον κίνδυνο της νέο-αποικιοκρατίας και πολλές δεν έπαψαν να δοκιμάζονται από τις πολιτικές του «διαίρει και βασίλευε» των πρώην αποικιοκρατικών δυνάμεων. Πάνω από 20 τοπικοί πόλεμοι έγιναν στη διάρκεια του ψυχρού πολέμου στην Ασία και Αφρική.
Στη Διάσκεψη του Αλγερίου το 1973, οι Αδέσμευτοι διατύπωσαν την πρόταση για μια «Νέα Διεθνή Οικονομική Τάξη», αίτημα που υιοθετήθηκε από τον ΟΗΕ το 1974. Επίσης, πέτυχαν απόφαση του ΟΗΕ για αύξηση της Αναπτυξιακής Βοήθειας στο 0,7% του ΑΕΠ των πλούσιων χωρών. Όμως, σε μεγάλο βαθμό τα αιτήματα αυτά παρέμειναν στα χαρτιά, ενώ μετά το 1970 άρχισε να οξύνεται και το πρόβλημα του εξωτερικού χρέους των αναπτυσσόμενων χωρών, που σήμερα είναι πάνω από 2 τρισεκατομμύρια δολάρια.
Το Κίνημα των Αδεσμεύτων σήμερα
Μετά το τέλος του ψυχρού πολέμου, το Κίνημα των Αδεσμεύτων συνέχισε τη λειτουργία και τη δράση του, πραγματοποιώντας κανονικά τις ανά 3ετία Διασκέψεις Κορυφής με πρόσφατη την 14η στην Αβάνα (15-16/9/2006).
Σήμερα, η αντίθεση Βορρά-Νότου βρίσκεται πιο έντονα στο προσκήνιο, όπως και η προτεραιότητα του αγώνα για την ειρήνη. Η κατάργηση του διπολισμού δεν συνοδεύτηκε από ένα πολυπολικό σύστημα, με εγγυητή του έναν αναβαθμισμένο και εκδημοκρατισμένο ΟΗΕ, αλλ΄από την αξίωση των ΗΠΑ για τη μονοπολική διεύθυνση του κόσμου, που οδηγεί σε όλο και μεγαλύτερη ανασφάλεια και πολεμικές περιπέτειες, όπως αυτή του Ιράκ, την οποία ευτυχώς αποδοκίμασε και ο αμερικανικός λαός με τη ψήφο του πρόσφατα.
Πολλά έχουν αλλάξει από το 1955, όταν ξεκινούσε το Κίνημα των Αδεσμεύτων. Οι χώρες - μέλη του ΟΗΕ είναι σήμερα 192, από τις οποίες 118 είναι μέλη του κινήματος. Στον «Τρίτο Κόσμο» ζουν σχεδόν τα 4/5 του παγκόσμιου πληθυσμού, εκ των οποίων περίπου τα 2/5 σε δύο χώρες της Ασίας: στην Κίνα και Ινδία. Ταυτόχρονα, ο Τρίτος κόσμος γίνεται ένας κόσμος «πολλών ταχυτήτων», με τις δύο χώρες που προαναφέραμε και ορισμένες άλλες να αναπτύσσονται ραγδαία, ενώ πολλές χώρες - κυρίως της Αφρικής - να κάνουν βήματα πίσω και να χαρακτηρίζονται ως ο «τέταρτος κόσμος». Από την άλλη, προωθούνται νέες μορφές περιφερειακής συνεργασίας στην Αφρική, στην Ασία και στη Λ. Αμερική.
Ο σημερινός κόσμος είναι γεμάτος ανισότητες, αλλά αυξάνεται και η αλληλεξάρτηση του με πολλούς τρόπους. Ενδιαφέρει, συνεπώς, όλο τον κόσμο και την ασφάλεια του ο αγώνας για τη γεφύρωση του χάσματος Βορρά - Νότου, τη γενναία βοήθεια στις φτωχές χώρες, την απαλλαγή τους από τον βραχνά του εξωτερικού χρέους, την εξασφάλιση ισότιμων όρων για το διεθνές εμπόριο, την απόκρουση των πολιτικών του άγριου καπιταλισμού που αφήνουν πίσω τους κοινωνικά και οικολογικά ερείπια.
Ζητούνται ριζικοί επαναπροσδιορισμοί των εννοιών της ανάπτυξης και της ασφάλειας, με έμφαση στην κοινή ανάπτυξη και την κοινή ασφάλεια. Το διεθνές σύστημα χρειάζεται βαθύ εκδημοκρατισμό, τόσο στο επίπεδο των παγκόσμιων οργανισμών όσο και στο περιφερειακό επίπεδο. Για παράδειγμα, το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, έχει πάψει προ πολλού να είναι αντιπροσωπευτικό με τα 4 από τα 5 μόνιμα μέλη του να προέρχονται από το Βορρά. Απαιτείται η διεύρυνσή του και η Ινδία είναι η πρώτη που δικαιούται μια θέση μονίμου μέλους, όσο ο θεσμός των μονίμων μελών διατηρείται.
Το Κίνημα των Αδεσμεύτων και η Ινδία, με τον όλο και αυξανόμενο ρόλο της στη διεθνή σκηνή, συμβάλουν στη διεκδίκηση ενός πολυπολικού ειρηνικού κόσμου.
Αναπτύσσεται μια συζήτηση για το αν ο 20ος αιώνας ήταν «αμερικανικός» ή ο 19ος «ευρωπαϊκός». Τι θα είναι ο 21ος αιώνας; Δεν μπορεί να αποδοθεί με αυτόν τον τρόπο η πολυμορφία των παγκόσμιων εξελίξεων και ανακατατάξεων. Ωστόσο αν ακολουθήσουμε τη λογική αυτή, θα διακινδυνεύαμε να πούμε ότι ο 21ος αιώνας δεν θα είναι ούτε ευρωπαϊκός ούτε αμερικανικός. Ο κόσμος θα γίνει καλύτερος όταν οι αιώνες πάψουν να συνοδεύονται με επιθετικούς προσδιορισμούς που πηγάζουν από την ισχύ μιας χώρας ή ηπείρου, αλλά αρχίζουν να χαρακτηρίζονται ως αιώνες των λαών όλου του κόσμου.
* Ο Πάνος Τριγάζης, οικονομολόγος-διεθνολόγος, είναι μέλος της Πολιτικής Γραμματείας του ΣΥΝΑΣΠΙΣΜΟΥ της Αριστεράς των Κινημάτων και της Οικολογίας.
ΑΡΧΗ
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ
RSS