1. Εισαγωγή
Η εισβολή κινέζικων προϊόντων σε όλες τις αναπτυγμένες χώρες, αποτελεί γενικευμένο φαινόμενο. Η «τσάϊνα τάουν» εμφανίστηκε και στην Αθήνα. Το κινέζικο «οικονομικό θαύμα» γεννάει ανησυχίες και αντιδράσεις. Οι διεθνείς οικονομικές και γεωπολιτικές ισορροπίες αλλάζουν. Οι ιμπεριαλιστικές χώρες βλέπουν εφιάλτες από την αφύπνιση του κινέζικου δράκου. Αντί για άνοιγμα της κινέζικης αγοράς στα προϊόντα τους, βλέπουν μετά την ένταξη της Κίνας στον ΠΟΕ, εισβολή των κινέζικων στις δικές τους. Δίπλα στις μουρμούρες και στα μισόλογα, αυξάνουν τις πιέσεις και απειλές. Οι οικονομικές μεταρρυθμίσεις ασκούν αντιφατικές επιδράσεις στο εσωτερικό της Κίνας και διεθνώς. Ανησυχίες για τους κρατούντες στις αναπτυγμένες χώρες, ποικίλα ερωτηματικά για τους απλούς πολίτες και τον κόσμο της Αριστεράς Στο σημείωμα αυτό, θα επικεντρώσουμε κυρίως στην εξέταση των σημαντικότερων οικονομικών μεταρρυθμίσεων και τι αυτές συνεπάγονται για το πολιτικό καθεστώς, την κινέζικη κοινωνία και τις διεθνείς σχέσεις.
2. Ο οικονομικός «διάπλους» της Κίνας στην περίοδο 1949-1989
Η οικονομική πολιτική της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας, μετά τη νίκη της επανάστασης (1949), ακολούθησε στη δεκαετία �50 το σοβιετικό μοντέλο κεντρικού σχεδιασμού, με θετικά αποτελέσματα στη σταθεροποίηση και ανόρθωση της κινέζικης οικονομίας. Ωστόσο στις αρχές δεκαετίας �60, κυριάρχησαν βολουνταριστικές αντιλήψεις για ταχύτερα βήματα προς τα εμπρός. Η πολιτική του «μεγάλου άλματος» ήταν μια αποτυχία, ενώ η αναταραχή της «πολιτιστικής επανάστασης» ενέτεινε τα οικονομικά αδιέξοδα. Στη δεκαετία �70 ακολουθήθηκε πιο πραγματιστική προσέγγιση, η οποία μετά το θάνατο του Μάο Τσε Τουνγκ (1976) και την άνοδο του Τενγκ-Τσιάο-Πίνγκ στην ηγεσία της Κίνας και του Κ.Κ.Κίνας, οδήγησε σε σειρά μεταρρυθμίσεων, με θετικά αποτελέσματα. Με σημαία τη μετάβαση στη «σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς»,(1) δόθηκε στους αγρότες δυνατότητα να πωλούν μέρος της παραγωγής τους στη ελεύθερη αγορά σε υψηλότερες τιμές, ο οικονομικός έλεγχος σειράς επιχειρήσεων δόθηκε στα περιφερειακά και τοπικά όργανα εξουσίας, ενώ επιτράπηκε η λειτουργία τους με όρους αγοράς. Περιορίστηκε επίσης ο καθορισμός τιμών από το κράτος σε σειρά προϊόντων. Δημιουργήθηκαν ειδικές ζώνες, σε παράκτιες περιοχές και στα όρια μεγάλων πόλεων, για την εγκατάσταση ξένων επιχειρήσεων με ευνοϊκό φορολογικό καθεστώς, για προσέλκυση επενδύσεων, ενίσχυση εξαγωγών, εισαγωγή νέας τεχνολογίας, κά. Αποτέλεσμα των παραπάνω μεταρρυθμίσεων, ήταν η γρηγορότερη ανάπτυξη της κινέζικης οικονομίας.
3. Συνέχιση των μεταρρυθμίσεων μετά το 1989
Από το 1989 και μετά, οι μεταρρυθμίσεις αποκτούν μεγαλύτερο βάθος και πλάτος. Το κύριο χαρακτηριστικό τους είναι η βαθμιαία αντικατάσταση του συγκεντρωτικού-διοικητικού μοντέλου διεύθυνσης της οικονομίας, με οικονομικούς μοχλούς διεύθυνσης. Παρ� ότι τα 5ετή οικονομικά πλάνα, με τους ποσοτικούς και ποιοτικούς στόχους δεν καταργούνται, ο μηχανισμός υλοποίησης, δεν περνάει πλέον από οδηγίες και εντολές (ντιρεκτίβες), αλλά από το μηχανισμό των εμπορευματο-χρηματικών σχέσεων, όπου το στοιχείο μέτρησης του μέσου κοινωνικά αναγκαίου χρόνου στην παραγωγή ενός προϊόντος (νόμος της αξίας) και οι αντίστοιχες εμπορευματικές κατηγορίες (κόστος, τιμή, κέρδος, πίστωση, κλπ), γίνονται βασικά στοιχεία στη συνολική διαδικασίας κοινωνικής αναπαραγωγής.
Ειδικότερα στα χέρια του κράτους, μένουν τα οικονομικά εργαλεία επίδρασης και ρύθμισης της οικονομικής δραστηριότητας. Κυριότεροι μοχλοί γίνονται οι μεγάλες κρατικές επιχειρήσεις και οι κρατικά ελεγχόμενες μικτές επιχειρήσεις, που λειτουργούν ως αυτοτελείς οικονομικές μονάδες και υλοποιούν τις κατευθύνσεις των 5ετών σχεδίων ανάπτυξης και γενικότερα της κρατικής πολιτικής. Βασικός επίσης μοχλός γίνεται το χρηματοπιστωτικό σύστημα και ο κρατικός τομέας τραπεζών, το φορολογικό σύστημα, το πρόγραμμα δημοσίων επενδύσεων (κατά κλάδους, τομείς και περιφέρειες), το κρατικό σύστημα έρευνας και ανάπτυξης, η αγροτική, βιομηχανική, εμπορική, τουριστική, κλπ, πολιτική, το σύστημα ελέγχου και εποπτείας των τιμών, το σύστημα ρύθμισης μισθών και συντάξεων, τα μέτρα τόνωσης της ιδιωτικής επιχειρηματικής δραστηριότητας, η πολιτική προσέλκυσης ξένων άμεσων επενδύσεων, το κρατικό σύστημα υγείας, παιδείας, κοινωνικής ασφάλισης, κοινωνικής φροντίδας, πολιτισμού, αθλητισμού, άμυνας, εξωτερικού εμπορίου, κά. Ο κυρίαρχος ρόλο των κρατικών μέσων μαζικής ενημέρωσης και ο κεντρικός ρόλος του Κ.Κ.Κίνας στα όργανα εξουσίας (κεντρικά, περιφερειακά και τοπικά), ολοκληρώνουν το σύστημα διεύθυνσης και ρύθμισης της οικονομικής και κοινωνικής ζωής.
4. Τα αποτελέσματα του κινέζικου «θαύματος» στην 15ετία 1989-2004
Με βάσει τα επίσημα στοιχεία,(2) η κινέζικη οικονομία και κοινωνία, σημείωσε την τελευταία 15αετία, θεαματικούς ρυθμούς ανάπτυξης. Ειδικότερα οι ετήσιοι ρυθμοί αύξησης του Ακαθάριστου Εγχώριου Προϊόντος (ΑΕΠ), κυμάνθηκαν μεταξύ 8-9% (σε σύγκριση με 3-4% των αναπτυγμένων καπιταλιστικών χωρών του ΟΟΣΑ), γι� αυτό και γίνεται λόγος για κινέζικο «οικονομικό θαύμα». Το 2004 η αύξηση του ΑΕΠ ήταν 9,5% (αγροτικός 6,3%, βιομηχανία 11,1%, υπηρεσίες 8,3%), ενώ από πλευράς συνολικής αξίας, ήταν δεύτερο στο κόσμο, μετά τις ΗΠΑ. Ωστόσο το κατά κεφαλή ΑΕΠ βρίσκεται πολύ πίσω από εκείνο των αναπτυγμένων χωρών. Σύμφωνα με αμερικανικές πηγές,(3) το κατά κεφαλή εισόδημα της Κίνας το 2004, σε μονάδες αγοραστικής δύναμης (ΡΡΡ), ήταν 5.780 δολάρια, της Ιαπωνίας 29.200 δολ. και των ΗΠΑ 40.020 δολ. Όμως αν συνεχιστούν οι σημερινοί ρυθμοί, η Κίνα σε μια δεκαετία θα έχει τη μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, ενώ από πλευράς κατά κεφαλή εισοδήματος θα φθάσει περίπου το 1/3 των ΗΠΑ.
Βασικό ρόλο στην ανάπτυξη της κινέζικης οικονομίας, έπαιξε ο υψηλός ρυθμός δημοσίων επενδύσεων, με την αξιοποίηση των «λιμναζόντων» λαϊκών αποταμιεύσεων στις κρατικές τράπεζες, καθώς και κεφάλαια από το εξωτερικό (άμεσες ξένες επενδύσεις-ΑΞΕ), μέσω χορήγησης ευνοϊκών κινήτρων.(4) Το μεγαλύτερο μέρος των επενδύσεων κατευθύνεται στη βιομηχανία, στην ενέργεια, στην αγροτική οικονομία και στην ανάπτυξη λιγότερο αναπτυγμένων περιοχών.
Η γρήγορη ανάπτυξη και η μεγάλη ζήτηση προϊόντων, ενίσχυσαν την άνοδο των τιμών. Ο πληθωρισμός το 2004 ανήλθε στο 3,9%, ενώ σημαντικές ήταν οι ανατιμήσεις σε βασικά τρόφιμα (σιτηρά 26,4%, κρέας 17,6%, αυγά 20,2%, κλπ), καθώς στα καύσιμα 11,7%, κατοικία 9,7% κά. Η αύξηση του ΑΕΠ, ενίσχυσε το καθαρό διαθέσιμο εισόδημα (7,7% στις πόλεις και 6,8%στις αγροτικές περιοχές), γεγονός που τόνωσε τη λαϊκή κατανάλωση (ο όγκος λιανικών πωλήσεων αυξήθηκε κατά 10,2%). Ωστόσο το κατά κεφαλή διαθέσιμο εισόδημα στις πόλεις, ήταν σχεδόν τριπλάσιο απ΄ ότι στην ύπαιθρο (9.422 γιουάν έναντι 2.936 γιουάν). Όσον αφορά τον τομέα της απασχόλησης, παρά την συνεχή αύξηση των θέσεων εργασίας (10 εκατ. το χρόνο), δεν εξισορροπούν την απελευθέρωση εργατικών χεριών (αγροτικός τομέας, αναδιάρθρωση προβληματικών επιχειρήσεων), με αποτέλεσμα το ποσοστό ανεργίας να ανέλθει το 2004 στο 4,2% οριακά μικρότερο σε σχέση με το 2003.
Τέλος όσον φορά τον εξωτερικό τομέα, η Κίνα την τελευταία δεκαετία, εμφανίζει σταθερά θετικό εμπορικό ισοζύγιο. Οι εξαγωγές τις από 14 δις δολ. το 1979 ανήλθαν σε 593 δις το 2004, ενώ οι εισαγωγές της από 16 δις σε 561 δις δολ. Κύριες χώρες εξαγωγής ήταν οι ΗΠΑ, ΕΕ, Χονγκ-Κονγκ, κά, ενώ κύριες χώρες εισαγωγής ήταν Ιαπωνία, ΕΕ, Ταϊβάν και με τις ΗΠΑ να έχουν την έκτη θέση. Το μερίδιο των κινέζικων εξαγωγών στις ΗΠΑ αυξάνεται (από 15,5% των κινέζικων εξαγωγών το 1986 σε 33,1% το 2004). Βασικός παράγοντας αύξησης, είναι οι πολυεθνικές εταιρίες που έχουν επενδύσει στην Κίνα. Αξιοποιώντας το χαμηλό εργατικό κόστος, παράγουν φθηνότερα προϊόντα (κλωστοϋφαντουργικά, προϊόντα ξύλου, τσιμέντο, ηλεκτρικά, ηλεκτρονικά�.μέχρι προϊόντα υψηλής τεχνολογίας), τα οποία εξάγουν στις αναπτυγμένες χώρες σε ανταγωνιστικές τιμές, αποκομίζοντας τεράστια κέρδη. Είναι χαρακτηριστικό ότι σημαντικό μέρος των κερδών, μεγάλων εταιριών των ΗΠΑ (General Motors, Del Computer, Hewlett Packard, Kodak, κά), προέρχονται από τις εισαγωγές που πραγματοποιούν στις ΗΠΑ και άλλες χώρες. Το στοιχείο αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία κατά την εξέταση της εμπορικής και οικονομικής πολιτικής των ΗΠΑ, της ΕΕ και άλλων χωρών, έναντι της Κίνας.
Οι προοπτικές των διεθνών συναλλαγών της Κίνας και γενικότερα η πορεία της οικονομίας της το 2005, εμφανίζονται ιδιαίτερα ευνοϊκές. Το 2005 λήγει το 10ο 5ετές πλάνο κοινωνικο-οικονομικής ανάπτυξης (2001-2005), ενώ βρίσκεται υπό επεξεργασία το 11ο πενταετές (2006-2010). Με βάση τις ανακοινώσεις της κινέζικης κυβέρνησης,(5) βασικός στόχος το 2005, στα πλαίσια της «σοσιαλιστικής οικονομίας της αγοράς», είναι η αύξηση του ΑΕΠ κατά 8%, η δημιουργία 9 εκατ. νέων θέσεων εργασίας στις αστικές περιοχές, η ανεργία να συγκρατηθεί στο 4,6%, ο πληθωρισμός στο 4% και η εξασφάλιση ισορροπίας στο ισοζύγιο διεθνών συναλλαγών. Οι στόχοι αυτοί είναι γενικής κατεύθυνσης (στόχοι-πλαίσιο) και μπορεί να υπάρξουν αναπροσαρμογές ανάλογα με τις οικονομικές συνθήκες.
Ειδικότερα οι κατευθύνσεις της οικονομικής πολιτικής προβλέπουν: α) μέτρα βελτίωσης της μακρο-οικονομικής διαχείρισης (δημοσιονομικά, νομισματικά, δημόσιες επενδύσεις, υποδομές, σταθερότητα τιμών, κά), β) μέτρα ανάπτυξης της υπαίθρου και βελτίωσης της θέσης των αγροτών (μείωση φόρων, επιδότηση σιτηρών, επιδοτήσεις για βελτίωση και ανάπτυξη παραγωγής, εφαρμογή ελαχίστων τιμών παραγωγού, περιορισμός στις τιμές αγροτικών εφοδίων, βελτίωση διαχείρισης αγροτικών προϊόντων, επιδοτήσεις για χρήση νέας τεχνολογίας, προγράμματα κατάρτισης και μετακίνησης πλεονάζοντος δυναμικού σε πόλεις, κά), γ) επιτάχυνση οικονομικών αναδιαρθρώσεων και αλλαγή του πρότυπου ανάπτυξης (επιτάχυνση εφαρμογής νέας τεχνολογίας, ενίσχυση νεωτερισμών, εξοικονόμηση ενέργειας, ανακύκλωση υλικών, κά), δ) προώθηση ισόρροπης ανάπτυξης μεταξύ διαφορετικών περιοχών, βελτίωση κοινωνικών υπηρεσιών (παιδεία, υγεία, κοινωνική φροντίδα,κά)κά.
5. Μεταξύ ΝΕΠ και κρατικού καπιταλισμού
Με την εξέταση των κυριότερων κατευθύνσεων και αποτελεσμάτων των κινέζικων μεταρρυθμίσεων, προκύπτει αβίαστα ένα κρίσιμο ερώτημα. Που πάει η κινέζικη οικονομία και κοινωνία.; Είναι δρόμος επιστροφής στον καπιταλισμό ή ένας άλλος δρόμος κοινωνικο-οικονομικής ανάπτυξης με κατεύθυνση το σοσιαλισμό, το οποίο οφείλουν να προσέξουν «εχθροί» και «φίλοι»; Με βάση το ερώτημα αυτό, οι εξελίξεις στην Κίνα θα πρέπει να αξιολογηθούν, τόσο από την άποψη των θεωρητικών αναζητήσεων και οραμάτων της Αριστεράς, όσο και τη νεοφιλελεύθερη αντίληψη και πολιτική, για πλήρη επιστροφή της Κίνας στον καπιταλισμό.
Όσον αφορά το πρώτο, φαίνεται ότι οι κινέζοι έδειξαν μεγαλύτερη σοφία από τους σοβιετικούς, όταν διαπίστωσαν τα αδιέξοδα του συγκεντρωτικού-διοικητικού συστήματος διεύθυνσης της οικονομίας. Δεν προσχώρησαν στη λεγόμενη θεραπεία «σοκ», που συνιστούσαν οι δυτικοί και εφάρμοσαν όλες σχεδόν οι ευρωπαϊκές χώρες του «υπαρκτού», συμπεριλαμβανομένης και της πρώην ΕΣΣΔ στη μετά Γκορμπατσόφ περίοδο. Ήδη από τη δεκαετία του �80, οι κινέζοι άρχισαν να διαμορφώνουν το δικό τους δρόμο μετάβασης «στη σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς», με κινέζικα χαρακτηριστικά. Στην ουσία οι σοβιετικοί υποτίμησαν την κινέζικη εμπειρία, δεδομένου ότι ακόμα και αν το κινέζικο πείραμα καταλήξει τελικά στον καπιταλισμό, οι θυσίες για τους λαούς της πρώην Σοβιετικής Ένωσης θα ήταν λιγότερες και ίσως να είχε αποτραπεί η μονοκρατορία των ΗΠΑ στον κόσμο.
Η επιλογή μετάβασης της κινέζικης οικονομίας στο «σοσιαλισμό της αγοράς», έχει κατ� αρχήν επηρεαστεί από τις εμπειρίες της «Νέας Οικονομικής Πολιτικής» (ΝΕΠ), που επεξεργάστηκε ο Λένιν στα πρώτα χρόνια της σοβιετικής εξουσίας(6) και είχε στόχο την ενίσχυση της οικονομικής δραστηριότητας, μέσω αναζωογόνησης της αγοράς (που σήμαινε αναπόφευκτα αναζωογόνηση του καπιταλισμού) και την αξιοποίηση της συνεργασίας με το ξένο κεφάλαιο (πολιτική εκχωρήσεων), ενώ σε πολιτικό επίπεδο, την ενίσχυση της ταξικής συμμαχίας εργατικής τάξης και αγροτιάς για την εδραίωση της σοβιετικής εξουσίας. Από αυτήν την άποψη το ποιες πολιτικές και κοινωνικές δυνάμεις κατέχουν την εξουσία, είναι κρίσιμο ζήτημα στον τρόπο αξιοποίησης της αγοράς και των εμπορευματικών-χρηματικών σχέσεων. Η απάντηση στο κρίσιμο ερώτημα, υποταγή της αγοράς στις ανάγκες της κοινωνίας ή υποταγή της κοινωνίας στους νόμους της αγοράς, συνδέεται ευθέως με το χαρακτήρα της πολιτικής εξουσίας και την κατεύθυνση της ασκούμενης οικονομικής πολιτικής. Ωστόσο το πολιτικό εποικοδόμημα δεν μπορεί να βρίσκεται σε διαρκεί αναντιστοιχία με την οικονομική βάση. Όσο ενισχύονται οι καπιταλιστικές σχέσεις στην οικονομία, τόσο και θα πιέζουν για αλλαγή της πολιτικής εξουσίας, με άμεσους και έμμεσους τρόπους, βίαιους και μη βίαιους. Μεταξύ πολιτικής δημοκρατίας, οικονομικής δημοκρατίας και κοινωνικής δημοκρατίας, υπάρχει βαθιά αλληλεξάρτηση.
Το μεγάλο δίλημμα και ταυτόχρονα ιστορικό στοίχημα που τίθεται, είναι κατά πόσο η αγορά και οι νόμοι της, μπορούν να συμβιβαστούν διαχρονικά με τη λαϊκή εξουσία και να στηρίζουν τις επιλογές μιας σοσιαλιστικής κοινωνίας ή αν η λειτουργία τους οδηγεί αναπόφευκτα στην κυριαρχία των καπιταλιστικών σχέσεων και στην ανατροπή της λαϊκής εξουσίας. Δεν θα πρέπει να μας διαφεύγει ότι βρίσκεται στη φύση της εμπορευματικής παραγωγής σε ένα ορισμένο στάδιο ανάπτυξης της να γεννά τις καπιταλιστικές σχέσεις (η δράση του νόμου της αξίας οδηγεί σε ταξική διαφοροποίηση των εμπορευματο-παραγωγών, στη μισθωτή εργασία, στην παραγωγή υπεραξίας και μεγιστοποίηση του καπιταλιστικού κέρδους).
6. Κρίσιμα ερωτήματα σχετικά με τη φύση του κοινωνικοοικονομικού καθεστώτος στην Κίνα
Με βάση τη μαρξιστική προσέγγιση, η απάντηση σε ορισμένα κρίσιμα ερωτήματα μας διευκολύνει να βγάλουμε ορισμένα συμπεράσματα για τη φύση του κοινωνικο-οικονομικού καθεστώτος στη σημερινή Κίνα. Κατά πόσο η εργατική δύναμη είναι εμπόρευμα και ποιος ο βαθμός διάδοσης της μισθωτής εργασίας; Ποιος κατέχει τα βασικά μέσα παραγωγής και τον κοινωνικό πλούτο; Υπάρχει τάση προς ταξική διαφοροποίηση ή προς ταξική ομοιογενοποίηση; Ποιες κοινωνικές τάξεις υπάρχουν και ποιος ο χαρακτήρας των σχέσεων μεταξύ τους; Ποιος είναι ο χαρακτήρας της πολιτικής εξουσίας και ποιες κοινωνικές δυνάμεις την κατέχουν; Υπάρχει ουσιαστική συμμετοχή του λαού στη διεύθυνση των κοινωνικών υποθέσεων; Ποια είναι η κυρίαρχη ιδεολογία; Ποια η κατεύθυνση της εξωτερικής πολιτικής; κά.
Χωρίς αμφιβολία οι συντελούμενες οικονομικές μεταρρυθμίσεις στην Κίνα, αναπτύσσουν τα καπιταλιστικά στοιχεία και τις καπιταλιστικές σχέσεις παραγωγής. Σε ένα μεγάλο μέρος της οικονομίας, κυρίαρχες είναι οι καπιταλιστικές σχέσεις. Σχέσεις μισθωτής εργασίας και κεφαλαίου, παραγωγή και ιδιοποίηση υπεραξίας, μεγιστοποίηση καπιταλιστικού κέρδους, συγκέντρωση πλούτου σε λίγα χέρια, αύξηση αριθμητικά της αστικής τάξης που κατέχει όλο και μεγαλύτερο μέρος των μέσων παραγωγής, αυξανόμενη παρουσία του ξένου κεφαλαίου, σε μικτές επιχειρήσεις ή αυτοτελώς, διεύρυνση των μικροαστικών στρωμάτων που αυθόρμητα ή συνειδητά τείνουν στην οικονομία της αγοράς και την αστική ιδεολογία, κά. Ωστόσο αν περιοριστούμε μόνο σε αυτά, βγαίνει αβίαστα το συμπέρασμα ότι η Κίνα έχει πάρει οριστικά το δρόμο του καπιταλισμού και είναι θέμα χρόνου να εμφανιστούν όλα τα «άνθη του κακού». Επί πλέον υπάρχουν και τα μεγάλα ελλείμματα στον τομέα των πολιτικών δικαιωμάτων και ελευθεριών (περιορισμοί στο δικαίωμα λόγου και έκφρασης, στο δικαίωμα «συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι», στο δικαίωμα απεργίας, κά).
Παρ� όλα αυτά, υπάρχει και η άλλη όψη. Τα βασικά μέσα παραγωγής (μεγάλες επιχειρήσεις, γη, φυσικοί πόροι, υπηρεσίες κοινής ωφέλειας, κά),(7) αποτελούν ακόμα κοινωνική ιδιοκτησία. Οι βασικοί μοχλοί οικονομικής διεύθυνσης βρίσκονται υπό τον έλεγχο του κράτους. Επικεφαλής της κυβέρνησης είναι το Κ.Κ.Κίνας, που έχει ως επίσημη πολιτική του την οικοδόμηση μιας «σοσιαλιστικής οικονομίας της αγοράς» με κινέζικα χαρακτηριστικά. Στην απόφαση του 16ου συνεδρίου του Κ.Κ.Κίνας τονίζεται ότι στόχοι το κόμματος είναι «η βελτίωση των βάσεων του οικονομικού συστήματος, με κυρίαρχο ρόλο της δημόσιας ιδιοκτησίας και την ύπαρξη παράλληλα άλλων μορφών ιδιοκτησίας, η διατήρηση και βελτίωση του συστήματος κατανομής, με κυρίαρχο το σύστημα κατανομής ανάλογα με την εργασία και τη συνύπαρξη άλλων μορφών κατανομής, η διατήρηση και βελτίωση της σοσιαλιστικής οικονομίας της αγοράς, κά». Επίσης, η κυρίαρχη ιδεολογία του Κ.Κ.Κίνας έχει τρεις θεωρητικές πηγές και αντίστοιχους εκπροσώπους. Τις αντιλήψεις του Μαρξισμού-Λενινισμού, τη σκέψη του Μάο και τη θεωρία του Τέγκ-Τσιάο-Πίνγκ. Τέλος στην εξωτερική πολιτική η Κίνα ακολουθεί πολιτική ειρήνης, καλής γειτονίας, ισότιμης οικονομικής συνεργασίας και αμοιβαίου οφέλους. Είναι χαρακτηριστικό, ότι η συμμετοχή της Κίνας στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου (ΠΟΕ), δεν την εμπόδισε να συμπαραταχθεί, στη σύνοδο Κανκούν (Μεξικό), στο πλευρό των G-20 (μεγάλων αναπτυσσόμενων χωρών, όπως Ινδία, Βραζιλία, Ν.Αφρική, κά), καθώς και των G-90 (αναπτυσσόμενων χωρών με χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης).
Ωστόσο οι σχέσεις «ποσότητα-ποιότητα», «βάση-εποικοδόμημα», «ενότητα και πάλη αντιθέτων», κά, έχουν τη δική τους εσωτερική λογική. Όσο διευρύνονται οι καπιταλιστικές σχέσεις και ενισχύονται τα καπιταλιστικά στοιχεία, όσο αμβλύνεται ο ταξικός χαρακτήρας του Κ.Κ.Κίνας με την ένταξη στις γραμμές του καπιταλιστικών στοιχείων,(8) όσο περισσότερο αποκλείονται οι εργαζόμενοι και τα ευρύτερα λαϊκά στρώματα από τα όργανα πολιτικής εξουσίας και διεύθυνσης των κοινωνικών υποθέσεων, όσο ενισχύονται οι κρατικές-γραφειοκρατικές ελίτ και διαμορφώνονται ομάδες συμφερόντων με τις ανερχόμενες οικονομικές ελίτ, τόσο περισσότερο θα συντελείται αλλαγή του χαρακτήρα της πολιτικής εξουσίας και του κοινωνικο-οικονομικού συστήματος. Ωστόσο προς το παρόν, δεν είναι κυρίαρχες οι δυνάμεις που θέλουν την καπιταλιστική παλινόρθωση στην Κίνα.
Είναι χαρακτηριστικό ότι, οι ιμπεριαλιστικές δυνάμεις και τα διάφορα κέντρα επεξεργασίας των πολιτικών τους, ενώ προσπαθούν να μειώσουν τη σημασία και τα επιτεύγματα των οικονομικών μεταρρυθμίσεων στην Κίνα, την προτρέπουν από την άλλη, στη συνέχιση με κάθε τρόπο των αλλαγών, σε πιο ανοικτή νεοφιλελεύθερη κατεύθυνση (όπως συμβούλευαν και τις πρώην χώρες του «υπαρκτού»), για το άνοιγμα του χρηματοπιστωτικού συστήματος και τη δυνατότητα διείσδυσης των ξένων τραπεζών, για την ιδιωτικοποίηση κρατικών επιχειρήσεων και την ενίσχυση της παρουσίας των πολυεθνικών σε κλάδους-κλειδιά, για την ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων για την ένταση της εκμετάλλευσης των εργαζομένων σε αυτές, για την ανατίμηση του εθνικού νομίσματος, ώστε να δυσκολέψουν οι κινεζικές εξαγωγές και να αυξηθούν οι εισαγωγές, κά.
Στο σενάριο για την μελλοντική πορεία της Κίνας, μόνο η πρώτη πράξη φαίνεται να έχει κατά τη γνώμη μου γραφεί. Το μέλλον θα δείξει αν το κινέζικο πείραμα είναι προς μίμηση ή προς αποφυγή. Η ιστορία γενικά επιφυλάσσει μεγάλες εκπλήξεις. Το βέβαιο είναι ότι με βάση τις εμπειρίες, το μέλλον της ανθρωπότητας και των λαών, δεν είναι η «ζούγκλα» του νεοφιλελευθερισμού. Η βιωσιμότητα του κινέζικου εγχειρήματος μόνο στην πράξη θα κριθεί. Προς το παρόν αποτελεί μια αναζήτηση, από τις πολλές που έχει κάνει η ανθρωπότητα, για τη μετάβαση του ανθρώπου από το βασίλειο της αναγκαιότητας στο βασίλειο της ελευθερίας.
1. Το ρεύμα ιδεών του «σοσιαλισμού της αγοράς» ή της «σοσιαλιστικής οικονομίας της αγοράς», καλύπτει ολόκληρο φάσμα θεωρητικών προσεγγίσεων και ιστορικών εμπειριών, που κινούνται μεταξύ «διαχειριστικής λογικής» του καπιταλιστικού συστήματος και προσπαθειών «ριζοσπαστικής υπέρβασης» του. Ειδικότερα γύρω από τις σχέσεις «αγοράς» και «σχεδίου», διεξάγεται από παλιά μια συζήτηση, με αφετηρία τις εμπειρίες της «Νέας Οικονομικής Πολιτικής» (ΝΕΠ) του Λένιν στα πρώτα χρόνια της Οκτωβριανής Επανάστασης, καθώς και τη θεωρητική αντιπαράθεση, μεταξύ O.Lage (On the Economic Theory of Socialism, 1936) και F.Hayek (Socialism Calculation: The Competitive �Solution�, 1940), όπως και μεταγενέστερων, τις μεταπολεμικές εμπειρίες του σοσιαλδημοκρατικού μοντέλου των σκανδιναβικών χωρών, του γιουγκοσλαβικού μοντέλου «αυτοδιαχείρισης» και τελευταία την κινέζικη εμπειρία μετάβασης στη «σοσιαλιστική οικονομία της αγοράς.
2. Economic Performance of China in 2004. Government work report delivered by Premier Wen Jiabao to the National People�s Congress, 2005. (http://chinability.com/2004).
3. Wayne M.Morrison, Foreign Affairs, Defense and Trade Division, Updated April 25, 2005. Economic Intelligence Unit Data Services
4. Οι ξένες επενδύσεις στην Κίνα, σύμφωνα με τις επίσημες κινέζικες πηγές, εμφανίζουν την τελευταία 20ετία σταθερή άνοδο. Από 636 εκατ.δολ. το 1983, ανήλθαν σε 64 δις δολ. το 2004 και προβλέπεται να φθάσουν 80 δις δολ. το 2009. Με την ένταξη της Κίνας στον ΠΟΕ και την ευκολότερη διακίνηση κεφαλαίων, γρήγορη ανάπτυξη της οικονομίας και αντίστοιχα των εισαγωγών, οι ροές προβλέπεται να ενταθούν. Συνολικά οι συσσωρευμένες ξένες επενδύσεις στην Κίνα ως το 2004, ήταν 563 δις δολ. από τα οποία 43% ήταν από το Χονγκ-Κονγκ 8,5%, από ΗΠΑ 8,3%, Ιαπωνία 7%, Ταϊβάν 6,5%, Παρθένους Νήσους 6,5%, (off-shore εταιρίες από διάφορες χώρες), Ν.Κορέα 4.6% και 22% από άλλες χώρες. Αξίζει να σημειωθεί ότι μεγάλο μέρος των εισροών είναι από κινέζους (Χονγκ-Κονγκ, Ταϊβαν), ενώ το μερίδιο των ΗΠΑ και της ΕΕ είναι σχετικά περιορισμένο, ενώ εμφανίζει τάσεις μείωσης (προφανώς να μην ενισχύσουμε το ανταγωνιστή μας).
5. Report on the Work of the Government, delivered by Premier Wen Jiabao at the Third Session of the 10th National People�s Congress on March 5, 2005.
6. Ο Λένιν στην εισήγηση του στο δεύτερο Πανρωσσικό Συνέδριο των Σοβιέτ (Οκτώβριος 1921) τονίζει ότι «η νέα οικονομική πολιτική σημαίνει αντικατάσταση της υποχρεωτικής παράδοσης των πλεονασμάτων με φόρο, σημαίνει πέρασμα στην επαναφορά του καπιταλισμού σε σημαντικό βαθμό. Σε ποιόν ακριβώς δεν ξέρουμε. Οι συμφωνίες εκχώρησης σε καπιταλιστές του εξωτερικού (είναι αλήθεια πως ως τώρα, συνάψαμε πολύ λίγες τέτοιες συμφωνίες, κυρίως σε σύγκριση με τις προτάσεις που κάναμε), ή η εκμίσθωση σε ιδιώτες καπιταλιστές, αποτελεί ακριβώς την άμεση επαναφορά του καπιταλισμού κι αυτό συνδέεται με τις βάσεις της νέας οικονομικής πολιτικής�.Να σε τι συνίσταται όλος ο σημερινός πόλεμος: �..ο καπιταλιστής που του ανοίγουμε την πόρτα ή μάλλον κάμποσες πόρτες (και πολλές άλλες πόρτες, που οι ίδιοι δεν τις ξέρουμε και που ανοίγονται χωρίς εμάς και εναντίον μας), ή η προλεταριακή εξουσία�η οποία στηριζόμενη στην αγροτιά θα καταφέρει να βάλει ένα γερό χαλινάρι στους κυρίους καπιταλιστές, ώστε να κατευθύνει τον καπιταλισμό στο κρατικό κανάλι και να δημιουργήσει έναν καπιταλισμό που να πειθαρχεί στο κράτος και να το υπηρετεί». (ʼπαντα Β.Ι.Λένιν, τόμος 44, σελ.159, 160, 161, ελ.έκδ. Σύγχρονη Εποχή)
7. Το 16ο συνέδριο του Κ.Κ.Κίνας, με βάση την κεκτημένη εμπειρία, συνόψισε το ρόλο του κόμματος στην κοινωνία ως εξής: Το κόμμα αντιπροσωπεύει τις προοδευτικές τάσεις ανάπτυξης των παραγωγικών δυνάμεων, τον προσανατολισμό της κοινωνίας σε ανώτερη κουλτούρα, την προαγωγή των βασικών συμφερόντων της μεγάλης πλειοψηφίας του πληθυσμού, την αδήριτη ανάγκη διατήρησης και ανάπτυξης του σοσιαλισμού και την αξιοποίηση των πολύτιμων διδαγμάτων και εμπειριών που το κόμμα απόκτησε μέσα από σκληρές αναζητήσεις. Για να κάνει καλύτερα τη δουλειά του σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής, όλα τα μέλη του κόμματος πρέπει να ακολουθούν τις βασικές θεωρητικές κατευθύνσεις και το πρόγραμμα του.
8. Στο τελευταίο συνέδριο του Κ.Κ.Κίνας, έγινε μεγάλη συζήτηση για το ποιοι μπορούν να γίνουν μέλη του. Τελικά έμμεσα πλην σαφώς, έγινε δεκτό να είναι και μέλη του επιχειρηματίες. Στο τελικό κείμενο η διατύπωση αναφέρει, ότι προκειμένου το κόμμα να ενισχύσει την ταξική του βάση και να διευρύνει τους δεσμούς του με ευρύτερες μάζες, δέχεται ως μέλη του, κάθε εργάτη, αγρότη, μέλος ενόπλων δυνάμεων, διανοούμενο και κάθε προοδευτικό στοιχείο από άλλα κοινωνικά στρώματα, ηλικίας άνω των 18 ετών, που δέχεται το πρόγραμμα και το καταστατικό του και είναι πρόθυμος να ενταχθεί και να δουλέψει δραστήρια σε μια από τις οργανώσεις του, για την υλοποίηση των αποφάσεων του και να πληρώνει τακτικά τη συνδρομή του.
ΑΡΧΗ
ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ
ΑΝΑΖΗΤΗΣΗ
RSS