10/02/1997

ΣΥΣΤΗΜΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΑΣΦΑΛΙΣΗΣ

Το κείμενο αυτό είναι μία συμβολή του Τμήματος Εργατικής Πολιτικής, προκειμένου να αντιμετωπισθεί αποτελεσματικά από την Πολιτική Γραμματεία του ΣΥΝ, η συζήτηση που πρόκειται να ανοίξει η Κυβέρνηση για την Κοινωνική Ασφάλιση.

Αναφέρεται στο γενικότερο πρόβλημα των συστημάτων κοινωνικής ασφάλισης και των ασκούμενων πολιτικών στην Ευρώπη και στο πλαίσιο αυτό θέτει τα ιδιαίτερα προβλήματα του ΣΚΑ στη χώρα μας. Θέτει επίσης τις ευθύνες των κυβερνήσεων για τη διαχείριση του συστήματος και καταλήγει στην αναγκαιότητα ριζικών αλλαγών (χρηματοδότηση-παροχές-οργάνωση) προκειμένου να υπάρξει ένα βιώσιμο ΣΚΑ στη χώρα μας, που να διασφαλίζει τους απόμαχους της δουλειάς, να απαντά στις σύγχρονες προκλήσεις από τις επιπτώσεις της ανεργίας αλλά και να διασφαλίζει τους συνταξιούχους της επόμενης εικοσαετίας.

Κατά βάση η προσέγγισή μας αυτή αφορά στα ταμεία ασφάλισης των εργαζομένων. Το Τμήμα πήρε υπʼ όψη του την επεξεργασία του ΣΥΝ του 1990, η οποία ήταν προϊόν συλλογικών διαδικασιών.

1. Η κρίση του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης στην Ευρωπαϊκή Ενωση

Οι χώρες της Ε.Ε. ακόμη και αυτές που έχουν οικοδομήσει ισχυρά συστήματα Κοινωνικής Ασφάλισης (επαρκής χρηματοδότηση, πλήρης ασφαλιστική κάλυψη, αναβαθμισμένες παροχές) , άρχισαν να κλονίζονται .

Οι ασκούμενες νεοφιλελεύθερες πολιτικές, όπως εκφράζονται και μέσα από τη Συνθήκη της Ευρωπαϊκής ενοποίησης, υποτάσσουν την κοινωνική πολιτική και την κοινωνική ασφάλιση στις συνθήκες διεθνοποίησης και ανταγωνιστικότητας των οικονομιών. Παράλληλα, δημιούργησαν στασιμότητα ή περιορισμένα επίπεδα ανάπτυξης, διόγκωση της ανεργίας και των άτυπων μορφών απασχόλησης και συσσώρευσαν κοινωνικά προβλήματα και απαιτήσεις για την επίτευξη της κοινωνικής συνοχής, που καθιστούν δυσβάσταχτες τις υποχρεώσεις των ΣΚΑ στην Ευρώπη.

Είναι χαρακτηριστικά τα εξής στοιχεία:

Στα 15 κράτη μέλη της Ε.Ε. σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία, 55 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας ( έναντι 50 εκατομμυρίων το 1985) και οι άνεργοι φθάνουν τα 20 εκατομμύρια.

Η κατάσταση αυτή δεν προβλέπεται να βελτιωθεί καθώς οι κρατούσες λογικές (παγκοσμιοποίηση και ανταγωνιστικότητα των οικονομιών), οδηγούν σε σταθεροποίηση ή και διεύρυνση της ανεργίας από το 10,5 % που είναι σήμερα σε μέσα επίπεδα και σε ραγδαία είσοδο των άτυπων μορφών απασχόλησης.

Το γεγονός αυτό εξασθενεί σημαντικά τα έσοδα των ΣΚΑ που ήταν κατά κύριο λόγο συνδεδεμένα με τις αποδοχές των εργαζομένων. Παράλληλα η κρατική συμμετοχή στα ΣΚΑ όχι μόνο δεν προβλέπεται να αυξηθεί , αλλά αντίθετα γίνεται σαφές ότι δεν θα αφήσουν τα ευρωπαϊκά ΣΚΑ να “υπονομεύσουν” την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας. Παράλληλα με την εξέλιξη αυτή και την διεύρυνση της φτώχειας, το δημογραφικό πρόβλημα αποτελεί μία δυσάρεστη εξέλιξη, που θα δημιουργήσει την επόμενη δεκαετία σοβαρό πρόβλημα στις υποχρεώσεις των ΣΚΑ.

Πηγή, ΕΟΚ 1988 - Σημ. Τα ποσοστά αναφέρονται στο σύνολο του πληθυσμού.

Για την αντιμετώπιση της κρίσης αυτής τόσο στο επίπεδο των εσόδων όσο και των δαπανών, η Ε.Ε. προσπαθεί να βρει ποικίλους τρόπους που σαν κεντρική ιδέα έχουν την διατήρηση της πορείας προς το ενιαίο νόμισμα και την περικοπή των κοινωνικών δαπανών στα ελάχιστα δυνατά επίπεδα ή την μετατόπιση του κόστους των δαπανών από τις ασφαλιστικές εισφορές (μείωση) σε άλλους αποδέκτες (έμμεση φορολογία, οικολογικοί φόροι κλπ), κύρια μέσω της έμμεσης φορολόγησης και αντικειμενικά οδηγεί σε υπονόμευση το υπάρχον κοινωνικό μοντέλο.

Στο επίπεδο της μείωσης των δαπανών των ευρωπαϊκών ΣΚΑ, επιδιώκεται η μετατόπισή τους στην κατεύθυνση του Αγγλοσαξωνικού μοντέλου, δηλαδή κάλυψη ενός ελάχιστου και γενικευμένου επιπέδου κοινωνικής προστασίας που θα το απολαμβάνουν μόνο όσοι δεν έχουν άλλους πόρους, σε συνδυασμό με ενεργές πολιτικές απασχόλησης (ευέλικτα ασφαλιστικά συστήματα), ενώ παράλληλα επιχειρούνται περικοπές παροχών με την επέκταση των ορίων συνταξιοδότησης, με την περικοπή των παροχών στην ασφάλιση υγείας, τις συντάξεις κλπ.

Παράλληλα με αυτές τις εξελίξεις, επιδιώκεται η ενίσχυση του ρόλου της ιδιωτικής κερδοσκοπικής ασφάλισης για την κάλυψη πρόσθετων παροχών στις ομάδες που θέλουν και μπορούν να προστρέξουν σε αυτές.

2. Το Σύστημα Κοινωνικής Ασφάλισης στη χώρα μας και οι ευθύνες των Κυβερνήσεων

Το ΣΚΑ στην Ελλάδα βρίσκεται σε παρατεταμένη κρίση (κύρια λόγω των επιλογών των μεταπολεμικών κυβερνήσεων) που εκδηλώνεται με την ανισορροπία στο ισοζύγιο ικανοποίησης των κοινωνικο-ασφαλιστικών αναγκών και στο οικονομικό ισοζύγιο που είναι αποτέλεσμα της προοδευτικής διόγκωσης των ελλειμμάτων του.

Η κρίση του ΣΚΑ είναι παράγωγο αποτέλεσμα της λειτουργίας του Κράτους, των σχέσεων κράτους και κοινωνίας και των όρων αναπαραγωγής του κοινωνικο-οικονομικού σχηματισμού στην Ελλάδα, ιδίως μετά την παρατεταμένη οικονομική στασιμότητα κατά την τελευταία εικοσαετία. Παράλληλα η κρίση επιτάθηκε από την έλλειψη αρχών σωστής διαχείρισης και μακροχρόνιας προοπτικής, ενώ το μέλλον του προβλέπεται δυσοίωνο στα πλαίσια μιας εξωγενώς επιδεινούμενης κατάστασης, λόγω ανεργίας κατά βάση και λόγω των δημογραφικών μεταβολών, δευτερευόντως.

Ο ΣΥΝ εντόπισε και στο παρελθόν τις σοβαρές ευθύνες που είχαν οι κυβερνήσεις με την κατασπατάληση των αποθεματικών των ταμείων και ιδιαίτερα του ΙΚΑ, που από την δεκαετία του 1980 άρχισε να σωρεύει ελλείμματα, παρά το χαμηλό επίπεδο παροχών του.

Οι κυβερνήσεις χρηματοδότησαν με θαλασσοδάνεια και δανεικά κι΄αγύριστα επιχειρήσεις αλλά και το τραπεζικό σύστημα αφού διατηρούσαν δεσμευμένα τα αποθεματικά των ταμείων, με μηδενικά ή πολύ χαμηλά επιτόκια. Παράλληλα με τα αποθεματικά των ταμείων άσκησαν κοινωνική πολιτική, που όφειλε να κάνει το κράτος από τον κρατικό προϋπολογισμό. Τέλος δεν είναι διόλου ευκαταφρόνητα τα ποσά που χάνονται λόγω της εκτεταμένης εισφοροδιαφυγής, που τόσο οι κυβερνήσεις της ΝΔ όσο και του ΠΑΣΟΚ διευκόλυναν.

Είναι χαρακτηριστικό ότι δεν πήραν ούτε και επείγονται να πάρουν κανένα απολύτως μέτρο για την ανάπτυξη μηχανισμών ελέγχου της εισφοροδιαφυγής (π.χ. μηχανογράφηση υπηρεσιών, αρμοδιότητες ελέγχου στο συνδικαλιστικό κίνημα), ενώ αντίθετα με την πολιτική των ρυθμίσεων των χρεών των επιχειρήσεων, επιβραβεύουν κάθε τόσο τους κακοπληρωτές εργοδότες.

Τόσο το ΠΑΣΟΚ όσο και η ΝΔ διαχειρίζονται τα αποθεματικά των ταμείων σαν τμήμα του κρατικού προϋπολογισμού μέσω των οποίων άσκησαν και ασκούν ακόμη και σήμερα κοινωνική πολιτική.

Κατʼ αυτόν τον τρόπο χάθηκε η δυναμική του ΣΚΑ , αφού αποσαθρώθηκαν τα κεφαλαιοποιητικά του χαρακτηριστικά και χάθηκαν σχεδόν ολοκληρωτικά τα στοιχεία αποδοτικότητάς του. Σύμφωνα με ορισμένους μελετητές η απώλεια του ΙΚΑ λόγω των πολιτικών που ακολουθήθηκαν έφθασε τα 5 τρισ. δραχμές. Παράλληλα, γύρω στα 1,5 τρισ. δρχ. από τα εναπομείναντα αποθεματικά των ταμείων κύριας και επικουρικής ασφάλισης, παρά τα κάποια βήματα που έγιναν δεν αξιοποιούνται με τον καλλίτερο τρόπο.

Ο συντεχνιακός τρόπος που φτιάχτηκαν πολλά ταμεία κύριας ασφάλισης και η έλλειψη στοιχείων βιωσιμότητάς τους, τα οδήγησαν κατά διαστήματα σε χρεοκοπία, ενώ φορτώνονται σαν πρόσθετα βάρη στο ήδη προβληματικό ΙΚΑ.

Τα ειδικά ταμεία που δεν αντιμετώπιζαν αντίστοιχα προβλήματα εισφοροδιαφυγής (ΔΕΚΟ, Τράπεζες) και διατηρούσαν τα αποθεματικά τους με διαφορετικές έστω συνθήκες, βρίσκονται σήμερα σαφώς σε καλλίτερη θέση και μπορούν να καλύπτουν τους ασφαλισμένους τους με αξιοπρεπές επίπεδο παροχών, σε αντίθεση με το ΙΚΑ όπου η οικονομική κρίση που αντιμετωπίζει , συμβαδίζει με την κρίση στις παροχές του. Ομως και αυτά τα ταμεία θα αντιμετωπίσουν μελλοντικά σοβαρά προβλήματα που θα πρέπει να αντιμετωπισθούν.

Τα επικαλούμενα σήμερα επιχειρήματα ότι η σχέση εργαζομένων - συνταξιούχων στο ΣΚΑ είναι απαράδεκτα χαμηλή και ότι είναι μεγάλος ο αριθμός αναπηρικών συντάξεων (που είναι μιά πραγματικότητα), δεν μπορούν να δικαιολογηθούν απλά , το μεν πρώτο σαν ωρίμανση του ΣΚΑ στη χώρα μας και ούτε σαν ένα τεράστιο σκάνδαλο το δεύτερο.

Η άσκηση κοινωνικής πολιτικής μέσω των ασφαλιστικών ταμείων καθώς ήταν μιά αναγκαιότητα να πάρουν συντάξεις γηρασμένα στρώματα του αγροτικού πληθυσμού, που δεν είχαν τις ασφαλιστικές προϋποθέσεις , καθώς και η επέκταση του ΙΚΑ σε όλη την Ελλάδα, παράλληλα με την ωρίμανση, αποδίδουν πολύ περισότερο την πραγματικότητα.

3. Τα ελλείμματα και η αντιμετώπισή τους από τις κυβερνήσεις

Από την εμφάνιση των ελλειμμάτων των ασφαλιστικών ταμείων κατά κύριο λόγο την δεκαετία του 1980, οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ οδήγησαν τα ταμεία σε δανεισμό με υψηλά επιτόκια διευρύνοντας τα ελλείμματά τους, ενώ παράλληλα άρχισαν να γίνονται περικοπές στις συντάξεις άμεσα ή έμμεσα και στις ιατροφαρμακευτικές δαπάνες.

Παράλληλα, το ΠΑΣΟΚ καθιέρωσε γενίκευση της επικουρικής ασφάλισης με τη δημιουργία του ΤΕΑΜ, προκειμένου να εξοικονομήσει νέους πόρους για να χρηματοδοτήσει τα ελλείμματα της Κοινωνικής Ασφάλισης. Κατʼ αυτόν τον τρόπο δημιουργήθηκαν πρόσθετες υποχρεώσεις για το ΙΚΑ τις οποίες καλείται τώρα να ικανοποιήσει.

Είναι χαρακτηριστικό ότι όλο και μεγαλύτερες κλάσεις ασφαλισμένων ενσωματώνονται στην κατώτερη σύνταξη. Εγιναν παράλληλα προσπάθειες που δεν ευδοκίμησαν μέσα στη δεκαετία του 1980 λόγω της μεγάλης αντίδρασης του συνδικαλιστικού κινήματος και του μεγάλου πολιτικού κόστους να γίνουν περικοπές στην κατώτερη σύνταξη.

4. Τα ασφαλιστικά μέτρα της «ΝΔ»

Η κυβέρνηση Μητσοτάκη εμπνεόμενη από νεοφιλελεύθερες ιδέες, ψήφισε τρεις νόμους την περίοδο 1990-1992 (Ν. 1902, 1976,2084) που σφράγισαν μία νέα πορεία για το ΣΚΑ. Οι νόμοι αυτοί περιέχουν ένα σύνολο αντεργατικών ασφαλιστικών διατάξεων με ταμιακά και δομικά χαρακτηριστικά, βρήκαν σύσσωμη την αντιπολίτευση αντίθετη , όπως επίσης και το συνδικαλιστικό κίνημα. Βασικές κατευθύνσεις - επιδιώξεις των ρυθμίσεων της «ΝΔ» ήταν :

Η αύξηση των εσόδων των ταμείων

Αύξηση των ασφαλιστικών εισφορών σε μία σειρά κατηγορίες ασφαλισμένων.

Μερική αναδιανομή των κοινωνικών πόρων και σταδιακή χρηματοδότηση μέσω αυτών (ταμείο αλληλεγγύης) των ταμείων που αντιμετώπιζαν προβλήματα.

Κατʼ επίφαση τριμερή χρηματοδότηση μέσω των νέων ασφαλισμένων που θα δούλευαν από την 1/1/1993.

Διαγραφή των παλαιών χρεών του ΙΚΑ.

Ο περιορισμός των δαπανών

Δημιουργία ασφαλισμένων δύο ταχυτήτων (πριν και μετά το 1992) όπου για τους νέους προβλέπεται συνταξιοδότηση στα 65 χρόνια και μείωση της σύνταξης κύριας και επικουρικής από το 80%+20%, στο 60%+20%.

Χειροτέρευση σταδιακή του ύψους των συντάξεων και αυστηροποίηση των προϋποθέσεων συνταξιοδότησης με πιό χαρακτηριστικό μέτρο την κατάργηση της 35 ετίας για πλήρη συνταξιοδότηση και την αύξηση των ενσήμων από τα 4050 στα 4500 για θεμελίωση δικαιώματος συνταξιοδότησης.

Υπονόμευση του θεσμού της κατώτερης σύνταξης με την αποσύνδεσή της από τα 20 ΗΑΕ και την αποσύνδεση των συντάξεων από τις αποδοχές των εν ενεργεία. Ετσι, οι συντάξεις αναπροσαρμόζονται με την εκάστοτε εισοδηματική πολιτική. Κατʼ αυτό τον τρόπο μεθοδεύει τη σύγκλιση των παλιών συντάξεων με αυτών που θα έχουν οι « νέοι ασφαλισμένοι » . Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να μειωθεί σταδιακά έως σήμερα η κατώτερη σύνταξη από τα 20 ΗΑΕ στα 16,8 και το ΙΚΑ να «ωφεληθεί» μέσα σε μιά τριετία γύρω στα 500 δισ.δρχ.

Περιορισμός των δαπανών ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης μέσω διοικητικών μέτρων.

Παρά την προσωρινή «ανακούφιση» που προέκυψε από τους αντιασφαλιστικούς νόμους και που διευκόλυνε τα κυβερνητικά προγράμματα σύγκλισης με την περαιτέρω υποβάθμιση κατά κύριο λόγο των παροχών των χαμηλοσυνταξιούχων, το μέλλον των ασφαλιστικών ταμείων είναι σκοτεινό, καθώς η κρατική συμμετοχή, για παράδειγμα στο ΙΚΑ, ενώ το 1996 έφθανε το 37% των εσόδων του ΙΚΑ από εισφορές, το 1997 προβλέπεται να είναι 21%.

Σύμφωνα με έρευνα, που θεωρεί ότι θα επιτευχθούν οι όροι του προγράμματος σύγκλισης , τα ασφαλιστικά ταμεία θα παρουσιάσουν και πάλι οργανικά ελλείμματα το 1999 και μάλιστα σε συντηρητικό σενάριο που προβλέπει :

α) Οτι η κρατική επιχορήγηση θα αυξάνει κατά το ποσοστό του τιμαρίθμου.

β) Η οικονομία θα κινηθεί στα πλαίσια των εκτιμήσεων της Ε.Ε..

γ) Οι δαπάνες υγείας των ταμείων θα αυξάνονται μόνο κατά 15%, τη στιγμή που στην περίοδο 1986-1993 αυξάνονταν σε μέση ετήσια βάση κατά 43%.

Γίνεται λοιπόν σαφές πως τα μέτρα της «ΝΔ» που είχαν ταμιακό αλλά και διαρθρωτικό χαρακτήρα, όπως είχαμε εκτιμήσει, όχι μόνο έθιξαν τους χαμηλοσυνταξιούχους αλλά δεν αντιμετώπισαν τα πραγματικά προβλήματα του ΣΚΑ.

5. Οι κυβερνήσεις του ΠΑΣΟΚ

Το ΠΑΣΟΚ δεσμεύθηκε για την κατάργηση των αντιασφαλιστικών ρυθμίσεων της «ΝΔ» και ειδικότερα για την επανασύνδεση της κατώτερης σύνταξης με το ΗΑΕ. Ομως ως κυβέρνηση διατήρησε άθικτους τους νόμους αυτούς και πιθανολογείται , όπως προκύπτει από τις προθέσεις του ΥΠΕΘΟ, ότι μέσα από τον κοινωνικό διάλογο που εξήγγειλε, θα κινηθεί στην ίδια λογική της φιλοσοφίας της «ΝΔ», επικαλούμενη αντικειμενικούς παράγοντες (δημογραφικό, ανεργία, δημοσιονομικές δυσκολίες κλπ) αλλά και την υλοποίηση των στόχων του ελληνικού προγράμματος σύγκλισης. Κατά τα 4 τελευταία χρόνια που το ΠΑΣΟΚ είναι στην κυβέρνηση, συνέχισε στην ίδια πεπατημένη λογική στην διαχείριση του ΣΚΑ.

Είναι χαρακτηριστικό ότι μέσα στο 1995 το ΙΚΑ πήρε σαν «επιδότηση» 220 δισ.δρχ. τη στιγμή που το κόστος της κοινωνικής πολιτικής που ήταν υποχρεωμένο το κράτος να συνεισφέρει ήταν 365 δισ.δρχ (-145 δισ.δρχ). Συνεχίζεται δηλαδή η ίδια γνωστή τακτική των κυβερνήσεων και από την άλλη πλευρά εμφανίζεται πως ο κρατικός προϋπολογισμός κάνει χάρη στο ΙΚΑ. Ετσι, βλέπουμε προγράμματα εθελούσιας εξόδου , προσυνταξιοδότησης και ειδικών όρων επιδότησης ανέργων (Χαλκιδική, Μαντούδι, Ναυπηγεία, Π-Π κ.ά.) που επιβαρύνουν τους προϋπολογισμούς των ασφαλιστικών ταμείων ΙΚΑ-ΟΑΕΔ, ενώ θα έπρεπε αυτές οι δαπάνες να καλύπτονται από τον κρατικό προϋπολογισμό. Ιδιαίτερα σοβαρό είναι το πρόβλημα της βασικής σύνταξης του ΙΚΑ.

Η κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ παρά τις προεκλογικές της υποσχέσεις, απέρριψε το αίτημα της επανασύνδεσης της κατώτερης σύνταξης με τα 20ΗΑΕ. Ως νέα κυβέρνηση διευκρίνησε ότι προσανατολίζεται στη διορθωτική αύξηση στους χαμηλοσυνταξιούχους με προνοιακά κριτήρια.

Κατʼ αυτόν τον τρόπο νοθεύουν ουσιαστικά το αίτημα για κατώτερη σύνταξη συνδέοντάς το, με το συνολικό εισόδημα των συνταξιούχων . Αυτό αποτελεί μιά πάγια επιδίωξη του νεοσυντηρητισμού.

Παράλληλα υπάρχει η εξαγγελία του Πρωθυπουργού να επανεξετασθούν οι κατευθύνσεις του ΣΚΑ ενώ με βάση τα δεδομένα θα επιδιωχθεί η ζύμωση νέων αντιασφαλιστικών μέτρων, που θα υπηρετούν και μεσοπρόθεσμους στόχους του ελληνικού προγράμματος σύγκλισης.

Ο κοινωνικός διάλογος

Ηδη άνοιξε, αποκαλύπτοντας τις προθέσεις του ΥΠΕΘΟ και εν μέσω κυβερνητικών αιφνιδιασμών σε ασφαλιστικά θέματα, που τον καθιστούν προβληματικό εν τη γενέσει του.

Το ΥΠΕΘΟ καθώς είναι επιφορτισμένο να βρει άμεσες λύσεις που θα συνάδουν στην περικοπή των δημοσίων δαπανών για την κοινωνική πολιτική διαρρέει σενάρια χειροτέρευσης των προϋποθέσεων συνταξιοδότησης αλλά και επιδιώκει την δέσμευση - διαχείριση των αποθεματικών των ταμείων μέσω της Τράπεζας της Ελλάδος. Παράλληλα, στα πλαίσια του Υπουργείου Εργασίας και Κοινωνικών Ασφαλίσεων ζυμώνονται πολιτικές μείωσης του “μη μισθολογικού κόστους“ (εργοδοτικών εισφορών), με κακέκτυπες απομιμήσεις κατευθύνσεων της Λευκής Βίβλου και με διατήρηση της αποτυχημένης αντίληψης να στηριχθεί η χαμηλή παραγωγικότητα και ανταγωνιστικότητα της οικονομίας στη φθηνή εργασία. Στην ίδια ακριβώς λογική στηρίζεται και η επιδίωξη της κυβέρνησης να διατηρήσει τους αλλοδαπούς εργαζόμενους σε καθεστώς παρανομίας μέσω του ψευδεπίγραφου διατάγματος “Για τη χορήγηση κάρτας παραμονής και εργασίας στους αλλοδαπούς”.

Στον τομέα της ασφάλισης υγείας, ήδη έγινε ρύθμιση για τον έλεγχο των φαρμάκων μέσω της δεσμευτικής συνταγογραφίας, ενώ ενδεχομένως να επιδιωχθεί η αύξηση των νοσηλείων που πληρώνουν τα ασφαλιστικά ταμεία για να περιορισθούν τα ελλείμματα των νοσοκομείων.

Ο ενισχυμένος ρόλος της ιδιωτικής ασφάλισης θα προβληθεί επίσης σαν μιά αναγκαιότητα προκειμένου να καλυφθούν οι προσδοκίες “δυναμικών” κατά κύριο λόγο κατηγοριών ασφαλισμένων.

Το κεντρικό πάντως θέμα του “διαλόγου” θα είναι οι κατώτερες συντάξεις, προκειμένου να παγιώσουν το καθεστώς που ισχύει σήμερα, προβάλλοντας τις υπαρκτές ανισότητες των διαφόρων ειδικών ταμείων και την ανάγκη προώθησης της ενοποίησής τους.

6. Βασικές παράμετροι και κατευθύνσεις αναμόρφωσης του ΣΚΑ στην Ελλάδα

Οι βασικές παράμετροι του ΣΚΑ για μιά βιώσιμη ασφαλιστική μεταρρύθμιση είναι :

Ανεργία-Φτώχεια

Τα υψηλά ποσοστά ανεργίας και η ανισοκατανομή του πλούτου που εντείνεται επικίνδυνα στη χώρα μας, επιφέρουν αφʼ ενός μία σοβαρή εξασθένηση των πόρων του ΣΚΑ (εισφορές μισθοδοσίας) και αφ΄ετέρου νέες υποχρεώσεις για τη διατήρηση της κοινωνικής συνοχής (κάλυψη ευάλωτων στις κοινωνικές αλλαγές ομάδων ).

Αλλωστε το ασφαλιστικό σύστημα βασιζόταν στο μοντέλο της πλήρους απασχόλησης που μεταλλάσσεται ραγδαία με τη βοήθεια και των νέων τεχνολογιών. Ετσι αποκλειστική σχεδόν πηγή χρηματοδότησης αποτελούσαν οι ασφαλιστικές εισφορές. Σήμερα καθίσταται αδύνατο να υπάρξουν στοιχεία βιωσιμότητας χωρίς την εξεύρεση νέων πόρων από πηγές χρηματοδότησης έξω από την μισθωτή εργασία (π.χ. κρατικός προϋπολογισμός, ειδική φορολογία).

Τεχνολογικές αλλαγές

Οι ραγδαίες αλλαγές από την εισαγωγή νέων τεχνολογιών και τον τρόπο διαχείρισής τους, δεν επιτείνουν μόνο το πρόβλημα της ανεργίας, αλλά σε συνδυασμό με τις επιλογές ελαστικοποίησης, επιδιώκουν να ανατρέψουν την πλήρη απασχόληση μέσω της μερικής απασχόλησης και των άτυπων μορφών (έργου, ορισμένου χρόνου). Παράλληλα, οι νέες τεχνολογίες, περιορίζουν τον αναγκαίο χρόνο εργασίας (ημερήσιο, εβδομαδιαίο, ετήσιο, δια βίου), ενώ αναζητούν πρόσθετες απαιτήσεις από τα εκπαιδευτικά συστήματα και τη συνεχιζόμενη εκπαίδευση.

Γήρανση του πληθυσμού

Εδώ συμβάλλουν δύο χωριστά φαινόμενα. Αφ΄ενός μεγαλώνει το προσδόκιμο όριο επιβίωσης, που αποτελεί θετική εξέλιξη αλλά παράλληλα συσσωρεύονται υποχρεώσεις στο ΣΚΑ που πρέπει να καλυφθούν και αφʼ ετέρου, το δημογραφικό πρόβλημα συνδέεται με την αδυναμία κάλυψης των αυξημένων υποχρεώσεων και δαπανών αναπαραγωγής των νέων μισθοσυντήρητων ζευγαριών και προφανώς σχετίζεται με τις πολιτικές λιτότητας σε βάρος των μισθωτών.

Ασφάλιση ανεργίας (υποδομές)

Η καθυστέρηση του συστήματος ασφάλισης ανεργίας (το χειρότερο στην Ευρώπη) με την υποβαθμισμένη έως ανύπαρκτη στήριξη των ανέργων και την έλλειψη προσανατολισμού στην δημιουργία απασχόλησης, είναι στοιχεία απαγορευτικά για την άσκηση αποτελεσματικών ασφαλιστικών πολιτικών για ορισμένες ευάλωτες ομάδες.

Από τα παραπάνω συνάγεται το συμπέρασμα ότι :

Δεν αρκούν απλές διαχειριστικές παρεμβάσεις αλλά απαιτούνται μεταρρυθμίσεις που θα οδηγούν σε δικαιότερη κατανομή του πλούτου στην κοινωνία (φορολογική μεταρρύθμιση) για να αντιμετωπισθεί η κοινωνική συνοχή.

Οι τάσεις αυτές σε συνδυασμό με τις εισοδηματικές πολιτικές λιτότητας , επιφέρουν αλαγές στις προϋποθέσεις συνταξιοδότησης των ασχολούμενων στις άτυπες μορφές (χρόνος εργασίας) και στα θύματα των αναδιαρθρώσεων (ηλικιωμένοι εργαζόμενοι).

Απαιτούνται παρεμβάσεις και συνεπώς δομές για την προώθηση ολοκληρωμένων πολιτικών απασχόλησης στο πλαίσιο των οποίων θα αντιμετωπίζονται οι μακροχρόνια άνεργοι και οι ευάλωτες στον κοινωνικό αποκλεισμό ομάδες , ενώ θα δημιουργούνται νέες θέσεις εργασίας.

7. Οι προτάσεις του ΣΥΝ

Αποσκοπούν αφʼ ενός στο να συγκεντρωθούν πόροι προκειμένου να εξασφαλισθούν οι συντάξεις του μέλλοντος και παράλληλα να γίνουν οι αναγκαίες διαρθρωτικές παρεμβάσεις στις θεμελιακές πτυχές του ΣΚΑ (οργάνωση, λειτουργίες, χρηματοδότηση και δημογραφικό). Παράλληλα, να μην θιγούν ασφαλιστικά δικαιώματα στο όνομα των μελλοντικών προβλημάτων του ΣΚΑ, αλλά αντίθετα να βελτιωθούν οι κοινωνικοασφαλιστικές παροχές.

Ο ΣΥΝ θα πρέπει να αναδείξει αφ΄ενός τις ευθύνες των μέχρι σήμερα κυβερνήσεων και να απαντήσει στις νέες προκλήσεις που διαμορφώνει το σκηνικό των συντηρητικών πολιτικών(ΑΝΕΡΓΙΑ-ΦΤΩΧΕΙΑ-ΛΙΤΟΤΗΤΑ-ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ) και στη βάση αυτών των προβλημάτων, να προτείνει εναλλακτική πρόταση, που θα ξεφεύγει σπό τη λογική του ΠΑΣΟΚ και της ΝΔ που θα υπερασπίσουν την αδιέξοδη πολιτική τους.

Διαφορετικά θα βρεθεί μπροστά στον κίνδυνο να προτείνει διαχειριστικά μέτρα, που όμως θα είναι ανεπαρκή για την αντιμετώπιση του προβλήματος της κοινωνικής ασφάλισης.

Ο ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΓΙΑ ΤΟ ΑΣΦΑΛΙΣΤΙΚΟ ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΑΝΑΠΤΥΧΘΕΙ ΣΤΑ ΠΙΟ ΚΑΤΩ ΣΗΜΕΙΑ

1. ΧΡΗΜΑΤΟΔΟΤΗΣΗ ΤΟΥ ΣΚΑ

α) Νέοι πόροι

Θα πρέπει να διασφαλισθούν νέοι πόροι για τη στήριξη και την βιωσιμότητα του ΣΚΑ. Συγκεκριμένα, θα πρέπει να θεσμοθετηθεί η τριμερής χρηματοδότηση για όλους τους ασφαλισμένους (συμμετοχή του κράτους στο 1/3 των εσόδων του ΣΚΑ σύμφωνα με την πρόταση της ΓΣΕΕ).

Με αυτή τη συμμετοχή του το κράτος θα αποδώσει, έστω και αναδρομικά, ένα μικρό μέρος της οφειλής του από τους ασφαλισμένους και συνταξιούχους των οποίων οι εισφορές έχουν σπαταληθεί.

Παράλληλα, για να ανταποκριθούν τα ταμεία στις πιέσεις της ανεργίας, του δημογραφικού προβλήματος, των άτυπων εργασιακών σχέσεων αλλά και στην εντεινόμενη αδυναμία των ασφαλισμένων να συμπληρώσουν τις προϋποθέσεις συνταξιοδότησης, θα πρέπει να δημιουργηθεί Λογαριασμός Κοινωνικής Αλληλεγγύης που θα στηρίζει καθολικά με ελάχιστο εισόδημα αξιοπρεπούς διαβίωσης, όσους δεν μπορούν να στοιχειοθετήσουν προϋποθέσεις συνταξιοδότησης.

Τα έσοδα του Λογαριασμού θα προέρχονται από ειδική άμεση φορολόγηση που θα αποδίδεται στο ταμείο αλληλεγγύης. Οι δαπάνες του θα χρηματοδοτούν την κοινωνική πολιτική που γίνεται μέσω των ασφαλιστικών ταμείων και πολιτικές επανένταξης στην εργασία.

Πηγές φορολόγησης μπορεί να είναι:

Επιχειρήσεις εντάσεως κεφαλαίου και τεχνολογίας μέσω της φορολόγησης προϊόντων υψηλής προστιθέμενης αξίας. Αυτό κρίνεται αναγκαίο καθώς η εργασία θα πρέπει να αμείβεται και ποιοτικά αλλά και γιατί θα πρέπει να υπάρξει αντιστάθμιση στην απασχόληση (αμυντικό σύστημα), στο βαθμό που η χρήση των νέων τεχνολογιών εκτοπίζει τη μισθωτή εργασία και την πλήρη απασχόληση.

Πηγές πλούτου που προέρχονται από αδήλωτα εισοδήματα της παραοικονομίας (π.χ. μέρος της φορολογίας ακίνητης περιουσίας, μέρος της φορολόγησης των χρηματιστηριακών τίτλων) που έχουν βλάψει και συνεχίζουν να βλάπτουν την απασχόληση.

Ειδική φορολόγηση υψηλών εισοδημάτων π.χ. άνω των 10 εκατομμυρίων δραχμών (φόρος αλληλεγγύης).

Αλλες πηγές όπως ΛΟΤΤΟ, λαχεία κλπ.

β) Είσπραξη πόρων που διαφεύγουν

Αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της μηχανοργάνωσης των ταμείων για την άμεση βεβαίωση και είσπραξη των εισφορών, την νομιμοποίηση παρέμβασης και ελέγχου των εκπροσώπων των εργαζομένων, την καταβολή των ασφαλιστικών εισφορών και την κατάργηση των χαριστικών ρυθμίσεων για τους κακοπληρωτές .

Στο βαθμό που διασφαλισθούν επαρκείς πόροι, θα δημιουργηθεί βάση συνύπαρξης στα ασφαλιστικά ταμεία διανεμητικού και κεφαλαιοποιητικού συστήματος, ώστε να λειτουργήσει και η αρχή της ανταποδοτικότητας των εισφορών, ενώ παράλληλα να αποκτήσει αξιοπιστία το σύστημα, για τις μελλοντικές γενιές.

Σχετικά με το “μη μισθολογικό κόστος”

Ο ΣΥΝ θεωρεί ότι δεν αποτελεί ρεαλιστικό στοιχείο στην παρούσα φάση η ποσοστιαία μείωση των ασφαλιστικών εισφορών, καθώς η μισθωτή εργασία στη χώρα μας είναι η φθηνότερη στην Ευρώπη και γίνεται ακόμη φθηνότερη με την εκμετάλλευση των αλλοδαπών εργαζομένων. Τα “πειράματα” του Υπουργείου Εργασίας για την μείωση του μη μισθολογικού κόστους έχουν επεξεργασθεί και προωθούνται από ισχυρούς εργοδοτικούς κύκλους που έχουν ερείσματα στην Κυβέρνηση.

2. ΟΡΓΑΝΩΣΗ - ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΟΥ Σ Κ Α

Οργανωτική συγκρότηση του νέου ΣΚΑ με βάση την ομαδοποίηση ομοειδών ταμείων στο επίπεδο του κλάδου ή ομοειδών κλάδων , ύστερα από μελέτη, κοινωνικό διάλογο και με τη σύμφωνη γνώμη των ασφαλισμένων, προκειμένου να αντιμετωπίζεται ολοκληρωμένα και με ορίζοντα χρόνου η βιωσιμότητα των ή του ενοποιημένου ταμείου. Προϋπόθεση για να προχωρήσει μία πορεία ενοποίησης είναι η αναβάθμιση του ρόλου του βασικού ταμείου κοινωνικής ασφάλισης που είναι το ΙΚΑ.

Διαμόρφωση νέου λειτουργικού προτύπου με κυρίαρχους πόλους τη δημόσια (ΝΠΔΔ) για την κύρια ασφάλιση που θα διοικείται ισομερώς (κράτος, εργαζόμενοι, συνταξιούχοι, εργοδότες) και ισότιμα από αυτούς και κοινωνική (ΝΠΙΔ μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα ) για την επικουρική και εφ΄άπαξ ασφάλιση, με όρους πλήρους διοικητικής και διαχειριστικής αυτοτέλειας προκειμένου να μπει σε νέες υπηρεσίες και να βελτιώσει τις υπάρχουσες.

Ενίσχυση της διοικητικής και διαχειρισιακής αυτοτέλειας των οργανισμών κοινωνικής ασφάλισης και αξιοποίηση των περιουσιακών τους στοιχείων.

Χρήση πληροφοριακών μέσων στη διοίκηση και λειτουργία του ΣΚΑ για απλούστευση των διαδικασιών και εξυπηρέτηση των ασφαλισμένων.

Στη σχέση ανάμεσα στο εθνικό και στο ευρωπαϊκό : θα πρέπει να αποτραπούν οι πολιτικές περιορισμού ή συρρίκνωσης και αποσύγκλισης των εθνικών ΣΚΑ και να τεθούν οι όροι για τη διαμόρφωση ενός ευρωπαϊκού ΣΚΑ, με εναλλακτικούς τρόπους οργάνωσης, λειτουργίας και χρηματοδότησης.

Μέσω των ευρωπαϊκών κατευθύνσεων για το ΣΚΑ πρέπει να διευκολύνεται η ελεύθερη διακίνηση εργαζομένων, να αντιμετωπίζεται αποτελεσματικότερα το πρόβλημα κοινωνικής αναπαραγωγής των εργαζομένων και της εργατικής τους δύναμης. Επίσης θα πρέπει να επιλεγούν μόνιμοι πόροι για την περαιτέρω χρηματοδότηση της κοινωνικής ασφάλισης, παίρνοντας υπʼ όψη τα νέα δεδομένα (ανεργία, παραγωγικότητα, γήρανση).

Στη σχέση ανάμεσα στο κοινωνικό και στο ιδιωτικό, καθώς το δεύτερο διογκώνεται σε βάρος του πρώτου και μάλιστα πολλές φορές αξιοποιεί τις υπάρχουσες δημόσιες υπηρεσίες υγείας και ασφάλισης, θα πρέπει να καταληχθεί ο ρόλος της ιδιωτικής κερδοσκοπικής ασφάλισης ως ανταγωνιστικός της επικουρικής ασφάλισης. Παράλληλα, θα πρέπει να υπάρξουν σαφείς υποχρεώσεις και εγγυήσεις για την κάλυψη των συμβολαίων τους απέναντι στους ασφαλισμένους (π.χ. έλεγχος πόρων ) κάτι που σήμερα λειτουργεί υποβαθμισμένα με ανυπολόγιστους κινδύνους. Επίσης θα πρέπει να σταματήσει η πριμοδότηση της ιδιωτικής κερδοσκοπικής ασφάλισης μέσω φορολογικών και άλλων κινήτρων, που τις φέρνουν σε πλεονεκτική θέση σε σχέση με την κοινωνική ασφάλιση.

3. ΠΑΡΟΧΕΣ ΤΟΥ Σ Κ Α

Κεντρικό σημείο διαλόγου θα πρέπει να αποτελέσουν τα μέτρα για την βελτίωση και τη δικαιότερη κατανομή του επιπέδου των παροχών του ΣΚΑ και τον εκσυγχρονισμό της διαδικασίας απονομής τους. Στα πλαίσια αυτά θα πρέπει:

Για τις συντάξεις

Ορια ηλικίας : Τα γενικά όρια συνταξιοδότησης δεν θα πρέπει να μεταβληθούν. Ειδικώτερα για τον ιδιωτικό τομέα θα πρέπει να επανέλθει η 35 ετία χωρίς όριο ηλικίας.

Συντάξιμος μισθός : Το 80% του ασφαλιστικού μισθού για την κύρια σύνταξη και αναπροσαρμογή της με βάση τις αυξήσεις των εν ενεργεία.

Κατώτερη σύνταξη : Επαναφορά των 20 ΗΑΕ ανεξαρτήτως εισοδήματος.

Αναπηρικές συντάξεις: Θα πρέπει να δημιουργηθεί ειδικός ασφαλιστικός κλάδος επαγγελματικού κινδύνου , που θα αναπτύσσει μιά πολιτική πρόληψης του επαγγελματικού κινδύνου, αποζημιώσεων των προσωρινά και οριστικά αναπήρων και εργασιακής επανένταξης των παθόντων στο δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Καθοριστική πρέπει να είναι η συμμετοχή των εργοδοτών στους πόρους του κλάδου επαγγελματικού κινδύνου με την επαναφορά του ασφάλιστρου επαγγελματικού κινδύνου που θα προσδιορίζεται και θα αναπροσαρμόζεται με βάση την επικινδυνότητα του παραγωγικού κλάδου και της επιχείρησης.

Για ηλικιωμένους χωρίς προϋποθέσεις για συνταξιοδότηση: Θα πρέπει να δημιουργηθεί συνδυασμένη υποστήριξη του ΣΚΑ και των νέων πολιτικών απασχόλησης (ΟΑΕΔ), αφού δημιουργηθούν κατάλληλες υποδομές για την υποστήριξη των μακροχρονίως ανέργων και παράλληλα προώθησής τους σε θέσεις εργασίας (π.χ. κοινωνικές θέσεις εργασίας ή επιδοτούμενες θέσεις εργασίας), προκειμένου να συμπληρώσουν τις προϋποθέσεις για την συνταξιοδότησή τους.

Τμήμα Εργατικής Πολιτικής